Kleine ontwikkelingspsychologie

Liever in je eentje spelen

    Er wordt wel geklaagd over een doorgeschoten individualisme met de smartphone als boosdoener. Misschien dat daarom in de opvoedingsvoorlichting de sociale ontwikkeling zo’n belangrijke plaats inneemt. Kinderen moeten leren samen te spelen. Of hen dat enige jaren later van Twitter en Instagram zal afhouden is natuurlijk maar de vraag.

Naar aanleiding van een Amerikaans artikel over kinderen die graag alleen spelen, zijn nog een paar andere vragen te stellen.
Iedere ouder weet dat kinderen als het om spelen gaat kunnen verschillen. 
Ook in de grotere gezinnen van vroeger was er altijd wel eentje die zich al spelend heel goed en zelfs bij voorkeur zelf kon vermaken, zonder zielig te zijn of door broertjes of zusjes buiten gesloten te worden. ‘Zo is Bart nou eenmaal’ werd er dan gezegd.

Uit bovengenoemd artikel kan op basis van onderzoek onder 340 kinderen tussen vier ren zes jaar het volgende onderscheid worden gemaakt:
Je hebt kinderen die graag alleen spelen zonder dat er sprake is van een gebrek aan sociale vaardigheid. Er zijn dan momenten dat ze wel met anderen meedoen.
Andere kinderen spelen liever alleen, omdat ze niet kunnen hebben dat groepsgenootjes zich met hun ideeën bemoeien. Ze ervaren ze als stoorzenders bij hun plannen.
En er zijn kinderen die alleen spelen omdat ze door anderen worden buitengesloten.

De eerste groep kun je gewoon hun gang laten gaan. De tweede zou je moeten helpen te ontdekken dat samenspelen óók leuk kan zijn, dus dat ze niet altíjd alleen moeten spelen. Deze kinderen lopen namelijk de kans om door anderen op den duur afgewezen te worden. Bij de laatste groep liggen oorzaak en gevolg juist andersom: de kinderen spelen alleen omdat niemand met ze wil spelen. Hulp daarbij is het moeilijkste omdat je eerst moet achterhalen waarom de anderen dit kind links laten liggen en vervolgens moet bedenken hoe je dat kunt doorbreken.
Voor leiders en leidsters is het belangrijk bij het observeren van alleen spelende kinderen dit onderscheid in gedachten te houden.

(Bron: Laura L. Ooi e.a. Young Children’s preference for solitary play: Implications for socio-emotional and school adjustment, Journal of Developmental Psychology online, 22 januari 2018)

(Deel I Hoofdstuk Kinderspel Samen en alleen}

Waarschuwen werkt averechts 

    Het is een advies waar veel ouders zich aan houden: als je kind aan het spelen is en je wilt dat het bijvoorbeeld komt eten, waarschuw dan een paar minuten van te voren, zodat je het spel niet abrupt afbreekt. Vooral als kinderen aan het gamen zijn kan dit anders – begrijpelijk – tot heftige protesten leiden. 
Tot verbazing van onderzoekers van de Universiteit van Washington bleek zo’n vooraankondiging echter juist averechts te werken en tot meer protest te leiden. De ouders van 27 kinderen tussen 1 en 5 jaar werden geïnterviewd over hun ervaringen op dit punt, 28 andere ouders hielden twee weken een dagboekje bij over het schermgedrag van hun kleuters en wat daaromheen gebeurde. Waar ze naar keken, op wat voor apparaat, wat de ouders ondertussen zelf deden, waarom ze moesten ophouden en wat de reacties waren. 
In het algemeen hield een kind in 59 procent van de situaties zonder protest op, in 19 procent reageerde het zelfs positief op het andere dat het moest gaan doen en in 22 procent werd het kwaad. En die laatste groep bestond vooral uit kinderen die een paar minuten van tevoren waren gewaarschuwd. 
In een interview zeiden de onderzoekers dat ze ‘shocked’ waren over de resultaten. Zo’n vooraankondiging lijkt immers zo aardig, zo rekening te houden met een kind. Maar bij nader inzien kan het ongelukkig uitpakken, want het moeten ophouden kan dan juist op een willekeurig en voor het kind vervelend moment komen, als het net spannend wordt, of net bijna is afgelopen. Veel beter is het als ouders het spel in de gaten houden en zonder aankondiging ‘nu moet je stoppen’ zeggen als een nieuw spel, of een nieuw level aan de beurt is. In het algemeen bleek dat kinderen ook makkelijker stopten als ‘screentime’ onderdeel was van een gezinsroutine. Bijvoorbeeld terwijl de ouders koken: ouders klaar, kind klaar. Of op zaterdagmorgen televisiekijken tot het ontbijt klaar is. 
Er kwam ook weinig protest als ze moesten ophouden door een verandering in de situatie waardoor een iPad of televisie eenvoudigweg niet langer paste: het is tijd voor school, een vriendje vraagt of je komt spelen of de auto waarin je zat te gamen heeft de bestemming bereikt. In zulke gevallen bleken de meeste kinderen heel redelijk te zijn. 
Overigens vroegen de onderzoekers zich af of het geen goed idee zou zijn als ouders een app konden installeren waarin kinderen als een spel of programma is afgelopen te horen krijgen: ‘Nu eerst even gaan vragen of je niet iets anders moet gaan doen’. Want voor kinderen in de protestfase, zeggen zij, is het veel makkelijker voor hen om te luisteren naar zo’n neutrale stem dan naar hun ouders.

(Bron: Jennifer Langston, Two-minute warnings make kids’ ‘screen time’ tantrums worse. UW Today, University of Washington online, 5 mei, 2016)

(Deel I Hoofdstuk Kinderspel Computerspelletjes)

Elektronisch babyspeelgoed

    Elektronische speeltjes voor de allerkleinsten hebben een enorme vlucht genomen. In het begin werd van de kinderen weinig activiteit gevraagd: één knopje indrukken was vaak voldoende om beelden te laten verschijnen, bellen te laten rinkelen of liedjes te laten horen. Reuze interessant als je één jaar bent. Maar psychologen hadden zo hun bedenkingen over de passiviteit. Anders dan bij het spelen met traditioneel speelgoed kon een kind immers niet ingrijpen, bijvoorbeeld iets anders proberen als er iets niet lukt, als de toren niet blijft staan of het vierkante blokje niet in het ronde gaatje past. Bij die eerste elektronische speeltjes stond het effect min of meer vast, dit knopje geeft geluid, dat knopje een lichtje. Dat is met de latere versies wel veranderd, doordat de speeltjes iets interactiever zijn geworden en kinderen via het touch screen zelf keuzes kunnen maken.
In een Iers onderzoek onder kinderen tussen één en drie jaar bleek dat 90 procent van de kinderen van één jaar al geregeld met een touch screen in de weer was. Tweejarigen konden zelf het scherm aan- en uitzetten, swipen, van het ene spelletje naar het anderen gaan en een paar maanden later gingen ze op zoek naar bepaalde spelletjes. De kinderen waren geconcentreerd bezig. Ook bestaat de indruk dat het in het algemeen de oog-hand-coördinatie ten goede komt. Reden dus voor minder zorg.
Toch brengt een nieuw, zij het klein, onderzoek weer een nadeel aan het licht. Aan 26 ouders met een kindje tussen tien en zestien maanden werd drie sets speelgoed gegeven: elektronisch (een baby laptop, een baby mobieltje en boerderijdieren die hun eigen stemgeluid konden laten horen), traditioneel (houten inlegpuzzel, rubberen stapelblokken met plaatjes en een houten vormenkubus) en vijf hardkartonnen plaatjesboeken met boerderijdieren, kleuren en vormen. In de huizen werden microfoons opgehangen, die de geluiden registreerden als een kind alleen aan het spelen was. Er werden belangrijke taalverschillen geconstateerd. Vergeleken met het spelen met traditionele speeltjes en het bladeren in plaatjesboeken brabbelden de kinderen tijdens het spelen met elektronische spelletjes veel minder, gebruikten zij veel minder de paar woordjes die zij al kenden, en wat vooral een belangrijk verschil was: de ouders gaven minder verbaal commentaar op wat de kinderen deden en er was ook minder heen en weer gepraat tussen kind en ouders, ook al waren de ouders wel in de buurt. Dat laatste betekent dat het taalbadje dat kinderen van hun ouders krijgen veel schraler is. Bij veel gebruik van elektronica gaat dat ten nadele van de taalontwikkeling, ook al zijn de kinderen heel zoet en geconcentreerd bezig.
Over samen spelen met de elektronica kan op basis van deze resultaten niets worden gezegd, maar de indruk is dat dit weinig gebeurt, omdat de laptopjes en mobieltjes juist zo handig zijn als ‘oppas’, terwijl je als ouders met iets anders bezig kunt zijn.

(Bron:  Caroline Ahearne e.a. Touch-screen technology usage in toddlers, Archives of Disease in Childhood online, december 2015.
Anna Sosa, Association of the Type of Toy Used During Play With the Quantity and Quality of Parent-Infant Communication, Journal of the American Association of Pedriatics online, 23 december, 2015.)

(Deel I Hoofdstuk Kinderspel Computerspelletjes)

Grapjes en doen alsof

    Ouders maken vaak gekheid met hun kleine kinderen. Ze maken grapjes en doen bijvoorbeeld sokjes in plaats van over de voetjes over de handjes. Of ze doen alsof een speelgoedautootje een beestje is dat moet eten en zetten het bij het etensbakje van de poes. Uit het feit dat kinderen er bijna altijd om moeten lachen kun je opmaken dat ze begrijpen dat hier iets geks gebeurt.
Onderzoekers van de Universiteit van Sheffield wilden weten of kinderen ook al heel jong het verschil begrijpen tussen grapjes en doen alsof. Volgens hen is het belangrijk dat kinderen onderscheid kunnen maken tussen grapjes en doen alsof, omdat die twee elk zo hun eigen waarde hebben in het leven. Grapjes leveren plezier, zijn smeerolie in relatie met anderen. Doen alsof wakkert de creativiteit aan en out of the box denken.
25 ouders van baby’s tussen 16 en 20 maanden werd gevraagd in gebaren grapjes te maken en te doen alsof. Voorbeeld van zo’n grapje: een banaan op hun hoofd zetten. Voorbeeld van doen alsof: handen wassen zonder water en zeep.
40 ouders van kinderen tussen  20 en 24 maanden werd gevraagd hetzelfde te doen in woorden. Een grapje was dan zoiets als wijzend op een speelgoedbeer zeggen ‘Kijk een muts’. En bij doen alsof te zeggen dat een blok een paardje was en het laten galopperen over de tafel.
Het bleek dat ouders uit zichzelf en waarschijnlijk ongewild hun kinderen al hielpen het verschil te zien. Zowel als het ging om gebaren als wanneer ze al pratend met hun kinderen bezig waren deden ouders dat overtuigender bij doen alsof dan bij grapjes. Bij grapjes lieten ze vaker merken ‘dat het maar een grapje’ was. Bij doen alsof maakten ze wat ze deden of zeiden juist zo echt mogelijk. En ze moedigden hun kinderen vaker dan bij grapjes aan mee te gaan in het spel. En inderdaad gingen de kinderen van beide leeftijdsgroepen vaker door op wat de ouders deden bij doen alsof. Ook om de grapjes werd wel gelachen.

(Bron: Elena Hoicka & Jessica Butcher, Parents Produce Explicit Cues That Help Toddlers Dintinguish Joking and Pretending. Cognitive Science online, 2 augustus 2015)

(Deel I Hoofdstuk Fantasie Het begrijpen van grapjes)

Het onzichtbare vriendje

    Er was een tijd dat er wat bedenkelijk werd gekeken naar een kind dat een fantasievriendje had. Was het misschien eenzaam, voelde het zich door volwassenen onbegrepen? Maar uit het schaarse onderzoek bleek overduidelijk dat het hebben van een fantasievriendje geen negatief signaal is en dat het eerder als een positief teken kan worden gezien, zoals een blijk van creatieve intelligentie.
Uit recent Engels onderzoek onder kinderen van vijf tot elf jaar is gebleken dat inmiddels ook de meeste ouders daarvan overtuigd zijn. Ze maken zich er geen zorgen meer over en zien juist allerlei voordelen.
Ouders van 265 kinderen met een fantasievriendje vulden een vragenlijst in. Van hen had 88 procent er geen enkel probleem mee. Ze gaven ook allerlei voorbeelden. Het meest genoemd werd dat het fantasiespel op gang bracht en dat het kind met het onzichtbare vriendje veel plezier beleefde. Ook was het een hulp om moeilijke situaties door te komen, zoals een verhuizing of een ziekenhuisbezoek. Mooi is wat ouders beschreven hoe hun kind zijn of haar fantasievriendje gebruikte om uit te vinden of iets wel of niet mocht: 'Mick wil in de draaimolen'. Dat laatste gold dan vooral voor de jongste kinderen uit het onderzoek.
De meeste van deze zelfbedachte kameraadjes waren van dezelfde sekse als het kind. Met name jongens hadden zelden een meisje als fantasievriendinnetje, meisjes hadden wel eens een jongensvriendje.
Toch bestaan nog wel misverstanden, zoals dat een fantasievriendje iets is voor kleine kinderen en in de schoolleeftijd verdwijnt. Voor een deel líjkt dat maar zo: grotere kinderen voelen aan dat anderen het vreemd vinden en zwijgen erover. In een Engels onderzoek uit 2001 onder 1800 tienjarigen bleek bijvoorbeeld dat ruim 45 procent 'vroeger' een zelfbedacht vriendje had gehad en dat 19 procent dat nog steeds had zonder dat iemand het wist.
Dat onbegrip uit de omgeving was ook een belangrijk motief voor de twaalf procent ouders uit het recente onderzoek om wat negatief te staan tegenover het verschijnsel. Volgens hen vonden bijvoorbeeld leraren het nogal eens bedenkelijk als een kind 'nog steeds' een verzonnen vriendje had. Ook merkten deze ouders dat andere kinderen het een beetje raar vonden als hun kind bij hen met verhalen erover aankomt. Soms vinden ouders dat extra kind gewoon ook lastig: als je bijvoorbeeld haast hebt en je kind erop staat dat die andere ook een gordel omkrijgt in de auto. En speciaal bij de jongste kinderen wisten de ouders uit deze twaalf procent niet zo goed hoe ze moesten reageren als hun kind dat fantasievriendje de schuld gaf van iets dat het zelf had gedaan.
Hoewel nog meer onderzoek nodig is, vinden de onderzoekers dat je nu al kunt zeggen dat zelfbedachte vriendjes heel goed onderdeel kunnen zijn van een normale kinderontwikkeling.

(Bron: Karin Majors & Ed Baines Advantages of imaginary friends. British Psychological Society online,  january, 10, 2013)

(Deel I Hoofstuk Fantasie Fantasievriendjes en fantasiewereld)

Zo moet het niet!

    Het sociale leven kan alleen soepel verlopen als mensen zich aan regels houden. Regels zijn de smeerolie in de samenleving. Er zijn drie soorten en kinderen moeten ze allemaal leren. De morele regels, die de kans verkleinen dat je anderen op enigerlei wijze pijn doet of schade berokkent en regels die maken dat je anderen zo nodig te hulp schiet. Dan de omgangsregels, conventies, die in een cultuur nu eenmaal zo zijn gegroeid. Je gaat niet in korte broek naar een begrafenis. En tenslotte wat je afspraken zou kunnen noemen. Daar vallen bijvoorbeeld spelregels onder, die net zo goed anders zouden kunnen zijn, maar nu eenmaal zo zijn afgesproken. Pionnen mogen in een schaakspel alleen naar voren worden gezet. Je kunt ze wel naar achteren zetten, maar dan is het geen schaken meer.
In het algemeen denkt men dat de morele regels het makkelijkst over te dragen zijn. Ze sluiten aan bij wat een kind zelf ook kan ondervinden en zijn ook het meest onderzocht. Met omgangsregels ligt het iets moeilijker, maar daar is de basis dat kinderen wel graag de grote mensen te vriend houden en in het algemeen wel geneigd zijn hun regels te volgen: jasje hoort op de kapstok, niet je bord aflikken en iemand aankijken als je tegen hem praat.
Hoe zou het bij spelregels gaan? Uit twee experimenten met driejarigen kwam naar voren dat  zij er al iets van begrijpen dat spelregels niet, zoals morele regels en conventies vastliggen (‘written in stone’ schrijven de onderzoekers), je spreekt ze af. Maar daarbij geldt wel: eenmaal afgesproken moet je je eraan houden.
Kinderen en onderzoeker spraken af dat ze bij een spel met een handpop zouden doen alsof een houten blok een stuk zeep was. De pop stak het blok in zijn mond. De kinderen riepen: ‘Nee, dat kun je niet eten dat is zeep!’ Even later spraken ze af dat ze zouden doen alsof het een boterham was. Ook weer protest toen de pop het nu gebruikte als zeep. Maar iets van het oppikken van spelregels was ook te zien als ze niet expliciet werden afgesproken. Een volwassene zei dat ze ‘dax’ ging spelen met een voor kinderen onbekend bouwsel. Heel gedecideerd voerde ze bepaalde handelingen uit. Toen daarna een handpop ook zei dat hij ging ‘daxen’, maar heel anders met het bouwsel omging riepen kinderen: ‘Zo moet het niet!’  Ze reageerden dus op een normatieve manier op iets dat helemaal geen kwaad kon en maakten daar ook afkeurende gebaren bij.  Maar – en daar gaat het om – dat riepen ze niet tegen de pop als de volwassene bij het dax-spelen alleen maar een beetje met het bouwsel had gerommeld. Ze hadden in het eerste geval een spelregel aangevoeld, zelfs zonder dat het was 'afgesproken'.
Hier wordt de basis gelegd voor het kinderspel in de kleutertijd. Dan komen de eerste bordspelletjes aan de beurt, waarbij je je aan regels moet houden, net als bij verstoppertje. Maar ook het rollenspel, waarbij je van tevoren afspraken maakt: ‘ Dan was ik de moeder en jij het kind.’  En volgens de onderzoekers is het eigenlijk ook de basis voor allerlei regels in de samenleving, zoals de afspraak dat bepaalde stukken papier kunnen worden gebruikt als waardevol betaalmiddel.

(Bron: M.F.H. Schmidt & M. Tomasello: Young Children Enforce Social Norms. Current Directions in Psychological Science, 21, 4, 2012)

(Deel I hoofdstuk Kinderspel Rollenspel en Spelregels)

Fantasie genoeg

    Al dat spelen van die voorgeprogrammeerde computerspelletjes en al dat bijna-net-echte speelgoed moet wel ten koste gaan van de kinderlijke creativiteit. Waar blijft de fantasie? Zo wordt vaak zorgelijk gedacht. Maar het tegendeel lijkt waar te zijn.
Tussen 1985 en 2008 werd in Cleveland Ohio veertien keer hetzelfde onderzoek gedaan met hetzelfde speeltest-materiaal. Kinderen tussen zes en tien jaar krijgen bij deze test drie houten blokken en twee handpoppen met menselijke gezichten.  Ze mogen daarmee spelen wat ze willen. Vijf minuten van het spel wordt op video opgenomen en later beoordeeld op fantasie, ‘kwaliteit’ van het verhaal en geuite emoties. De resultaten zijn bewaard gebleven en vormen nu een uniek vergelijkingsmateriaal.
De fantasie blijkt in de loop van de tijd alleen maar te zijn toegenomen, evenals het vanzelfsprekende gemak waarmee de kinderen met het materiaal aan de gang gaan. Het uiten van negatieve emoties in het spel is minder geworden. De kwaliteit van het verhaal en de mate van getoonde positieve emoties zijn gelijk gebleven.
Het is wel waar dat kinderen in 2008 minder tijd besteedden aan zulk ongestructureerd, vrij fantasiespel, waarschijnlijk doordat ze zoveel andere dingen te doen hadden. Maar hun fantasie heeft daar toch niet onder geleden. De onderzoekers denken dat juist de virtuele wereld in games en films van tegenwoordig, waarin de meest bizarre gebeurtenissen en effecten mogelijk zijn, de denkwereld en verbeeldingswereld van kinderen verrijken.

(Bron: Sandra Russ & Jessica Dillon. Changes in Children’s Pretend Play Over Two Decades. Creativity Journal, 23, 4, 2012)

(Deel I Hoofdstuk Fantasie Rol van televisie en dvd’s)

Niet zomaar weglopen!

    Tegen het eind van het derde jaar begint iets te veranderen in de betekenis van samenspelen. Tweejarigen kunnen bijvoorbeeld wel samen met dezelfde garage bezig zijn, maar dan doet elk z’n eigen ding daarmee. Als ze drie jaar zijn zie je vaker dat wat ze doen iets met elkaar te maken heeft. De één bedient bijvoorbeeld de parkeerlift naar boven, de ander laat de auto’s weer langs de afrit naar beneden rijden. Er is dan ook een zeker besef dat als je ‘afspreekt’ samen te spelen je niet zomaar kunt ophouden. Tweejarigen doen dat wel, ze lopen gewoon weg. Driejarigen zéggen dat ze niet meer verder willen. 
Ook is in experimentjes bijvoorbeeld geconstateerd dat als een volwassene tegen een kind van twee zegt: ‘zullen we samen met het poppenhuis spelen?’ en dan na enige tijd wegloopt, er geen protest volgt. Het kind speelt alleen verder of gaat iets anders doen. Peuters van drie proberen vaak de volwassenen terug te halen.
Houdt zo’n besef van ‘samen’ stand als er voor een kind geen voordeel meer aanzit? Dat was de onderzoeksvraag van een experiment dat onlangs werd gepubliceerd. Men vergeleek kinderen van tweeënhalf met die van drieënhalf. Leeftijdgenootjes speelden twee aan twee aan een apparaat. Er was een horizontale stok die zij, elk aan een uiteinde, samen moesten bedienen om twee blokjes in twee openingen te kieperen. Voor elk kind één blokje. Het was onmogelijk de stok in hun eentje te bedienen. Met zo’n blokje konden ze vervolgens een soort muziekmachine laten spelen. De opzet was zo dat de onderzoekers zorgden dat het blokje van het ene kind wel in een opening terecht kwam, maar het andere niet. De tweeënhalfjarigen gingen dan vrolijk met hun blokje naar de muziekmachine en lieten hun speelkameraadje alleen achter. De drieënhalfjarigen bleven doorspelen om eerst ook het blokje van het andere kind in de opening te krijgen.

(Bron: Katharina Hamann e.a. Children’s Developing Commitments to Joint Goals. Child Development, 83, 1, 137-145, 2012)

(Deel I Hoofdstuk Kinderspel Samen en alleen) 

 

Grapjes maken met peuters

    De Schotse psychologe Elena Hoicka heeft zich gespecialiseerd in onderzoek naar de betekenis van humor voor kinderen. Welke grapjes ze wel en niet begrijpen. Welke ze zelf maken. Of ze het verschil zien tussen iets expres voor de grap verkeerd doen of per ongeluk. Haar conclusie is dat het maken van grapjes met jonge kinderen hen leert, zoals ze het noemt, ‘to think outside the box’. Het stimuleert creatief denken. Dat komt doordat de volwassen grappenmaker een rijkere taal gebruikt dan wanneer hij of zij gewoon met de kinderen praat.
In een onderzoek waarbij ouders hun een- en tweejarige kinderen voorlazen vergeleek zij bijvoorbeeld humorvolle prentenboeken – waarin dingen mis gaan, gekke dingen gebeuren, gejokt wordt, of gedaan alsof – met prentenboeken waarin de plaatjes een herkenbaar verhaal vertellen. Het bleek dat bij de deze laatste boeken ouders een sobere taal gebruikten, waarbij zij de gebeurtenissen op de plaatjes feitelijk weergaven. Bij de humorvolle boeken was hun taal abstracter. Ze dwaalden vaker van het feitelijke verhaal af met uitroepen als ‘Hoe kan dat nou?’  ‘Oh, moet je kijken, wat dom, die poes denkt dat ze kan vliegen!’ ‘Dat is raar, een banaan is toch geen telefoon!’ Zo stimuleerden zij de kinderen tot nadenken en het bedenken hoe of het kan zitten.
Haar meest recente onderzoek gaat over grapjes die ouders zelf maken. Daarbij maakt ze onderscheid tussen gekkigheid – de kindermuts op je eigen hoofd zetten – en doen alsof – spelen dat de spons in bad een eend is die kwaakt en knabbelt aan een stukje zeep alsof dat brood is. Het blijkt dat ouders onbewust het verschil aan kinderen duidelijk proberen te maken. Bij gekkigheid praten ze snel, wat opgewonden op een hoger toontje dan gewoon en geven uitdrukking aan hun ongeloof: ‘Hé, dat kan niet, dat past niet, nou dat is gek!’ Terwijl bij doen-alsof ze juist langzamer en nadrukkelijker praten, en het tafereeltje en de tekst vaker herhalen. Ook met deze beide vormen leren kinderen op een creatieve denkmanier met de werkelijkheid om te gaan.

(Bron: Elena Hoicka e.a. Humor, Abstraction, and Disbelief. Cognitive Science, 32, 985-1002, 2008.  Elena Hoicka: Joking, pretending with toddlers give them head start in life skills. Economic and Social Research Council online, oktober 27, 2011)

(Deel I Hoofdstuk Fantasie Het begrijpen van een grapje)

God kan alles

    Kleuters zijn bezig werkelijkheid en verzinsels uit elkaar te halen. Zo ergens tussen drie en vier jaar kunnen ze het verschil zien tussen voorleesverhalen over wat in het echt ook zou kunnen gebeuren en verhalen met verzinsels die in het echt onmogelijk zijn. Interessant in dit verband zijn onderzoeken naar hoe kinderen bijbelverhalen uit het Oude Testament opvatten. Die verhalen staan vol onmogelijkheden.
Een vast thema is een mens die een goddelijke opdracht krijgt en daarvoor wordt toegerust met een soort toverkracht. Zoals Mozes die een weg door de Rode Zee maakt door er met zijn stok overheen te wuiven.
Aan het nieuwste onderzoek op dit terrein deden 131 kinderen mee van vier tot zes jaar. De helft kreeg vier bijbelverhalen te horen. De andere helft vier niet-religieuze verhalen die wat betreft inhoud en opbouw gebaseerd waren op bijbelverhalen, maar waar de rol van God was weggelaten. James heeft geen zin in zijn werk, spijbelt, valt in het water en wordt opgegeten door een walvis die hem later weer levend op het strand uitspuugt.
Hen werden bij elk verhaal drie vragen gesteld. ‘Bestaat (de hoofdpersoon) echt of alleen in het verhaal?’ ‘Is (de gebeurtenis) echt gebeurd of alleen in het verhaal?’ en ‘Kan zoiets ook in het echt gebeuren?’ Kinderen die de bijbelverhalen hadden gehoord geloofden vaker dat de hoofdpersoon echt bestond en de gebeurtenis echt gebeurd was dan de kinderen van de niet-religieuze verhalen. Het is niet verbazend dat dit sterker gold voor kinderen die godsdienstig werden opgevoed, maar wel dat het ook opging voor niet-gelovige kinderen. Op een leeftijd dat zij in het algemeen al duidelijk verschil zien tussen mogelijk en onmogelijk maken ze soms een uitzondering: als er een god in het spel is worden ze op onverklaarbare wijze goedgelovig.

(Bron: Victoria Cox Vaden & Jacqueline Woolley: Does God Make It Real? Children’s Belief in Religious Stories From Judeo-Christian Tradition. Child Development, 82, 4, 1120-1135, 2011)

(Deel I Hoofdstuk Fantasie Schiften van fantasie en werkelijkheid)