Kleine ontwikkelingspsychologie

Tweetalige hersenen

    Het is al verschillende keren geconstateerd dat volwassen die twee talen spreken (iets) meer grijze hersencellen hebben en meer witte stof, die om de zenuwbanen heen zit en zorgen voor communicatie tussen hersengebieden. Waardoor is niet duidelijk. Opvallend is dat bij tweetalige volwassenen ook de afname van deze grijze en witte stof langzamer gaat. Dat wordt bijvoorbeeld wel gezien als een oorzaak dat bij hen dementie gemiddeld minder voorkomt of later intreedt. 

En nu hebben onderzoekers in een onderzoeksgroep van bijna 1400 kinderen en adolescenten tussen 3 en 21 jaar ook bij tweetaligen meer grijze en witte hersenstof aangetroffen dan bij eentalige leeftijdgenoten. En ook dat de natuurlijke afbraak van hersencellen die bij iedereen al in de kindertijd begint bij hen langzamer gaat.

De onderzoekers hopen met verder hersenresearch te kunnen volgen hoe de tweetalige taalontwikkeling van invloed is op de ontwikkeling van hersenstructuren.

Dit geldt waarschijnlijk vooral voor kinderen die van meet af aan met twee talen opgroeien, want uit verschillend eerder onderzoek is bekend dat kinderen die zo rond hun zevende pas met een tweede taal worden geconfronteerd, die taal nooit meer zo goed leren als kinderen die vanaf de wieg twee talen hebben gehoord.

(Bron: Christos Pliasikas e.a. The effect of bilingualism on brain development from early childhood to young adulthood. Brain Structure and Function, volume 225, 2132-2152, 2020)

(Deel I Hoofdstuk Taal Tweetaligheid)

De allerjongste doorzetters!

    Eén van de dingen die nodig zijn om iets te leren is doorzettingsvermogen. Maar niet door dik en dun. Je moet ook kunnen inschatten of het zin heeft door te zetten. Anders is het zonde van je tijd en energie.

Jonge kinderen leren door van alles en nog wat uit te proberen en door af te kijken wat anderen doen. Amerikaanse onderzoekers menen te hebben aangetoond dat ook zij daarbij al een notie hebben wanneer het loont om vol te houden en wanneer niet.

Aan hun experiment dezen 96 kinderen mee van anderhalf jaar, die bij moeder op schoot aan een tafel zaten.  Buiten hun bereik stond een doorzichtige doos met daarin een speeltje. Aan de doos zat een touwtje. De kinderen werden in drie groepen verdeeld. 
In de eerste groep kreeg een kind te zien hoe de onderzoeker de doos heel makkelijk aan het touwtje naar zich toe trok.
In de tweede moest hij zo te zien veel moeite doen en vijf keer trekken voor het lukte.
In de derde lukte het hem niet de doos naar zich toe te trekken, ook niet na vijf keer ingespannen proberen.

Daarna mocht het kind het zelf proberen. Ongezien had de onderzoeker echter de doos aan de tafel vastgezet. Het kind mocht drie keer trekken. Gemeten werd hoe lang ze iedere keer trokken en hoe hard.

Kinderen die voorafgaand hadden gezien dat het de onderzoeker niet was gelukt, trokken iedere keer korter en minder hard. Als ze hadden gezien dat het de onderzoeker geen enkele moeite kostte, trokken ze eerst het hardst van allemaal, maar steeds korter. Ze gaven het op.
Kinderen die hadden gezien dat de onderzoeker moeite had moeten doen trokken ieder van de drie keer even lang maar steeds harder. Het was dus alsof die laatste groep een prille notie had dat het loonde door te zetten.  

De onderzoekers keken ook naar hoeveel hulp de kinderen zochten.
Dat deden ze het meest als ze hadden gezien dat de onderzoeker de doos makkelijk naar zich toe had getrokken. Alsof ze begrepen dat het met hulp wel moest lukken, ook al konden ze het zelf niet. De kinderen die hadden gezien hoe het de onderzoeker na inspanning lukte vroegen de minste hulp. 

Interessant was ook dat een negatieve gezichtsuitdrukking door frustratie het duidelijkst te zien was bij kinderen die hadden gezien hoe het de onderzoeker heel makkelijk lukte. Verwachting en realiteit klopten niet.

Als je deze drie groepen vergelijkt wordt het volgens de onderzoekers duidelijk dat ook heel jonge kinderen al een afweging kunnen maken van wanneer het wel zin heeft om te blijven proberen iets onder de knie te krijgen en wanneer je het beter op kunt geven of hulp kunt zoeken. 

(Na deze sessie waarbij het de kinderen niet lukte de doos naar zich toe te trekken, maakte de onderzoeker hem ongezien weer los. Alle kinderen trokken met succes de doos naar zich toe en kregen het speeltje.)

(Kelsey Lucca e.a. Infants rationally decide when and how to deploy effort. Nature Human Behaviour online, 20 januari 2020)

(Deel I Hoofdstuk Hoe leren kinderen Probleemoplossend leren)

De voorspong van voorlezen

    Als een ouder zijn of haar kind voorleest is dat een moment van gezelligheid en geborgenheid. Zulke situaties zijn vast en zeker goed voor de emotionele ontwikkeling. Maar voorgelezen worden komt ook de taalontwikkeling ten goede en dat is weer gunstig voor de woordenschat en het leren lezen. Dat is de conclusie die Amerikaanse psychologen trekken op basis van hun onderzoek. 

Uit een door hen gehouden enquete was tot hun schrik gebleken dat één op de vier ouders hun kind nooit voorlazen en nog eens één op de vier hooguit één keer per week. Dat kon volgens hen niet anders dan een nadeel zijn voor de taalontwikkeling in vergelijking met kinderen die wel werden voorgelezen en dus begonnen ze aan een telonderzoek.

Met behulp van bibliotheekgegevens maakten zij een lijst van 100 meest gelezen boeken voor kinderen van één tot vijf jaar. Ze kozen daaruit 30 dikke kartonnen boekjes met simpele afbeeldingen en een paar woorden, typische leesstof voor kinderen tot een jaar of drie en 30 plaatjesboeken met verhaaltjes, geschikt tot een jaar of vijf, dus tot het zelf leren lezen begint. In de eerste groep boekjes stonden gemiddeld 140 woorden, in de tweede gemiddeld 228. Zowel nieuwe als herhaalde woorden.

Gewapend met deze gegevens rekenden zij uit hoeveel woorden een kind dat werd voorgelezen in de eerste vijf jaar van zijn of haar leven had gehoord, afgezien van de dagelijks gesprekjes in het gezin. Daarbij namen zij aan dat ouders die zeiden nooit voor te lezen dat misschien toch wel eens in de maand zouden doen.De resultaten zijn indrukwekkend:

‘Nooit’ voorgelezen: 4.662 boekwoorden in de eerste vijf levensjaren
Eén of twee keer per week: 63.570 woorden
Drie of vier keer per week: 169.520 woorden  
Dagelijks: 296.660 woorden.

Dat verschil tussen 4.662 en 296.520 is nogal schrikbarend, het geeft sommige kinderen zo'n voorsprong op andere. In boekjes komen bijvoorbeeld allerlei woorden voor die in de dagelijkse omgang nauwelijks worden gebruikt. Kinderen horen over penguin, ijsbeer, appelboom, theevisite, paddestoel, aan boord stappen enzovoort. Ook raken zij vertrouwd met letterbeelden.

Daarbij komt dat het vooral ontwikkelde ouders zijn die vaak voorlezen. En uit allerlei onderzoek is gebleken dat juist ook die ouders door de dag genomen veel meer praten met hun jonge kinderen vergeleken met weinig ontwikkelde ouders. Dat is dus een dubbelop effect ten gunste van de groeiende woordenschat, waarmee zij de basisschool binnenstappen om te gaan leren lezen. 

(Bron: Jessica Logan e.a. When Children Are Not Read to at Home. Journal of Developmental Pediatrics online, 20 maart 2019)

(Deel I Hoofdstuk Taal Invloed van de omgeving, Deel II Hoofdstuk Kinderboeken Van huis uit) 

Pasgeboren baby’s pikken woorden op

    Iedereen kent de ervaring dat je luisterend naar een volkomen vreemde taal je niet alleen niet begrijpt wat er wordt gezegd, maar ook geen idee hebt waar het ene woord eindigt en het andere begint. Het is één continue stroom van klanken. Hooguit merk je wanneer een zin ophoudt, omdat de spreker dan even stil valt. 

Eenzelfde ervaring moet dat aanvankelijk voor baby’s zijn. Uit onderzoek is gebleken dat met een maand of zes zij afzonderlijke woorden kunnen ontcijferen, ook al praten ze dan nog niet zelf. Wat nog niet duidelijk is, is of dat komt doordat ze steeds terugkerende klankcombinaties horen van een woord dat veel voorkomt in wat er tegen hen wordt gezegd. Die combinatie gaan ze dan onderscheiden in de brij van klanken. Of is er van begin af aan in de hersenen de mogelijkheid de stroom van klanken op te delen in stukjes? Of misschien allebei?

Een team van Engels, Franse en Italiaanse psychologen ging op zoek naar wel heel vroege hersenprocessen in verband met taal, namelijk bij baby’s van drie dagen oud. Zij kregen drie-en-halve minuut een ononderbroken stroom van willekeurige klanken te horen, waarbinnen vier niet bestaande woorden regelmatig terugkeerden. Met een bepaalde techniek kon worden geregistreerd welke delen van de hersenen op welke momenten actief waren.

Er worden in het algemeen twee mechanismen onderscheiden waarmee we geleidelijk een vreemde taal leren. Het eerste is de zogeheten prosodie. Dat is de melodie van die taal: je raakt vertrouwd met het ritme, de toonswisselingen en klemtonen, en zo krijg je oor voor de woorden. Het tweede mechanisme is wat hierboven staat: de frequentie waarmee bepaalde klankcombinaties als woorden voorkomen.

Het bleek dat in de babyhersenen bij de continue stroom andere reactiepatronen te zien waren dan bij de vier losse ‘woorden’. Bij een tweede experiment werd bij die woorden de melodie weggelaten. Ook toen waren die verschillen in hersenactiviteit te zien. Dat betekent volgens de onderzoekers dat baby-hersenen van meet af aan weerkerende klankcombinaties kunnen signaleren, ook als die monotoon worden uitgesproken en er van enig begrip nog geen sprake is.

(Bron: Ana Fló e.a. Newborns are sensitive to multiple cues for word segmentation in continuous speech. Developmental Science online, 25 januari 2019)

(Deel I Hoofdstuk Taal Wat voorafgaat aan de eerste woordjes)

De stress van werkende ouders

    De combinatie van werk, kinderen en huishouden is voor veel ouders stressvol, vooral voor moeders. Maar ook het bedrijf of instituut waar zij werken heeft er last van. Zo is uit onderzoek van arbeidspsychologen bekend dat het werk te lijden heeft als een kind ziek is of andere problemen heeft. Ouders en met name ook hier moeders blijken minder geconcentreerd te zijn op het werk en ook als zij vrij nemen om voor hun kind te zorgen daalt natuurlijk hun productiviteit.

Amerikaanse arbeidspsychologen bekeken nu de andere kant: heeft het welzijn van kinderen te lijden als ouders werken? Onderzoekers van verschillende Amerikaans universiteiten werkten daarbij samen met onderzoekers uit Lagos, Nigeria. Daar werd ook het onderzoek gedaan. Twee groepen gezinnen werden vergeleken. 

Ouders in de ene groep hadden ongeschoold en slecht betaald werk. De ouders in de andere groep waren goed geschoold en hadden een behoorlijk inkomen. Die laatste groep was volgens de onderzoekers goed vergelijkbaar met ouders met middeninkomens in de westerse wereld en daarom denken zij dat hun resultaten ook daar van toepassing kunnen zijn.

Die resultaten waren opmerkelijk. Welzijnsproblemen van kinderen in de ‘armoede’ groep waren niet groter dan die in de ‘welvarende’ groep. Het verschil dat wél alles uitmaakte was de mate waarin ouders het gevoel hadden dat zij enige zeggenschap hadden over hoe zij hun werk aanpakten. De mate waarin hen in het werk vrijheid en autonomie werd gelaten. Dat gold voor beide groepen. Niet het werk alszodanig was belastend, maar de mate waarin men er controle over had en niet overvraagd werd. De slechtste combinatie was hoge eisen en lage autonomie.

Dit had zijn weerslag op het competentiegevoel van ouders en dát brachten zij mee naar huis. Als zij zich op het werk machteloos en overvraagd voelden, voelden zij zich ook onmachtig in de opvoeding met problemen als gevolg.

(Bron: Eugene Agboifo Ohu e.a. When-work-family conflict hits home: Parental work-family conflict en child health. Journal of Occupatiomal Health Psychology online, 27 december 2018)

(Deel I Hoofdstuk Moeders, baby's en vaders, Werkende moeders
Deel III Hoofdstuk Ouders en thuis, Werkende moeders)

Kinderen voelen al jong wie echt de baas is

    Wat zouden onderzoekers in de psychologie moeten beginnen zonder de geavanceerde techniek waarmee oogbewegingen kunnen worden gemeten? Het is namelijk dé manier om iets te weten te komen over wat omgaat in de hoofdjes van kinderen die nog niet kunnen praten. Wat ze denken en wat ze voelen.
Het principe daarbij is dat kinderen langer kijken naar situaties die zij niet verwachten. Daaruit kun je afleiden wat hun verwachting was, wat dan weer inzicht geeft in hun gedachten en gevoelens.

Ook in een recent Amerikaans onderzoek werd hiervan gebruik gemaakt en kwam men tot de conclusie dat kinderen van 21 maanden al onderscheid maken tussen ‘bazigheid’ en ‘gezag’ en wat dit verschil in gedragsstijl voor effect heeft. De kinderen kregen een serie animatiefilms te zien met drie cartoonfiguurtjes, in het ene geval samen met een dreigende bazige leidster en in het andere een leidster met vriendelijk overwicht.

Om te beginnen een filmpje waarin ze konden zien hoe die twee in het algemeen met de figuurtjes omgingen, de verschillen in gedragsstijl waren overduidelijk.
Na deze kennismaking volgden twee filmpjes. De helft van de kinderen zag hoe de bazige leidster de ‘opdracht’ gaf: ‘bedtijd, naar bed!’ De andere helft zag de leidster met vriendelijk gezag dezelfde ‘opdracht’ geven. Ieder deed dat in haar eigen stijl, waarmee de proefpersoontjes dus al in het voorafgaande filmpje hadden kennisgemaakt. 

Aanvankelijk gehoorzaamden de figuurtjes. Vervolgens gingen de bazige of vriendelijke leidster de kamer uit en dan volgden twee variaties. In het ene bleven de figuurtjes in bed, in het andere kropen ze er weer uit.
Er waren dus vier combinaties: bazig in bed blijven / bazig weer uit bed komen, vriendelijk in bed blijven / vriendelijk uit bed komen. De kinderen die de variant hadden gezien met de vriendelijke leidster keken significant langer naar het filmpje waarin de figuurtjes weer uit bed kwamen dan wanneer ze bleven liggen. Dat gedrag ging dus tegen hun verwachting in! 
Bij de bazige leidster was er geen verschil. De onderzoekers geven hiervoor als verklaring dat de kinderen voor die beide varianten een ‘verklaring’ hadden. In bed blijven om de bazige leidster niet nog bozer te maken. Of uit bed komen omdat ze geen enkel respect voor haar hadden en zij toch niet kon zien wat ze deden.

Voor deze verklaring vonden zij enige ondersteuning in een volgend experiment, waarbij de bazige leidster in de kamer bleef en geen enkel figuurtje uit bed kwam. Daar keken de kinderen niet bijzonder lang naar, alsof ze dat heel begrijpelijk vonden. Maar er was wel verschil als zomaar iemand die zij nog nooit hadden gezien de figuurtjes naar bed stuurde. De kinderen  keken significant langer als de figuurtjes inderdaad in bed gingen liggen en bleven, dan wanneer ze niet gehoorzaamden of weer net zo hard uit bed kwamen als ze er in gingen liggen. Alsof voor de jonge proefpersoontjes ‘zomaar iemand’ geen enkel gezag had en het hen verbaasde dat de figuurtjes aan haar gehoorzaamden.

De onderzoekers vatten samen: Al bij 21 maanden is bij kinderen een verschil in verwachtingen te bespeuren tussen de baas zijn op grond van angst of op grond van respect.

(Bron: Francesco Margoni e.a. Infants distinguish between leaders an bullies, Proceedings of the National Academy of Sciences PNAS online 4 september 2018)

(Deel I Hoofdstuk Denken Theory of mind) 

Muziek was er eerder dan taal

   In Finland is een experiment gedaan om te kijken of muzieklessen op school aan kleine kinderen helpt bij hun taalontwikkeling. Dat is niet zo’n vreemd idee als het op het eerste gezicht misschien lijkt. In de wetenschap is men het er over eens dat in de evolutie ‘zang’ is voorafgegaan aan de taal. Communicatie over afstand gebeurde eerst met klanken van verschillende toonhoogten. Zoiets als primitief jodelen. In het ritmepatroon van de toonhoogten zat de boodschap. Taal is daaruit geëvolueerd. En ook nu is de volgorde nog te zien als je denkt aan de ontwikkeling van een kind. In de baarmoeder hoort het vanaf een maand of vijf de verschillende ritmische geluiden uit het moederlichaam, hart, longen, darmen, verschillend ook in toonhoogte. In het allerprilste begin van leven is een kind dus eerder vertrouwd met klankstructuren dan met taal.

Nu is uit allerlei eerder onderzoek al gebleken dat kinderen die vanwege hun muzikaliteit les krijgen op een instrument en/of veel zingen net als volwassen musici in het algemeen op sommige punten vaardiger zijn in het omgaan met taal. Zij kunnen beter klanken onderscheiden en beter gesproken taal verstaan te midden van lawaai. Bij volwassen musici is bijvoorbeeld geconstateerd dat zij in een hen onbekende taal sneller de kenmerkende toonhoogtevariaties en klankstructuren ontdekken. Voor operazangers een belangrijke vaardigheid. De taal waarin zij zingen klinkt vloeiend, maar de woorden die ze gebruiken zijn vaak een rommeltje!

Nu zijn lang niet alle kinderen muzikaal van aanleg waardoor zij ook niet worden gestimuleerd om al jong les te krijgen in een instrument of om te zingen in een koor.

In het Herseninstituut in Helsinki wilde men weten of de samenhang tussen muziek en taal ook bij kinderen in het algemeen is te stimuleren. Te meer daar uit modern hersenonderzoek duidelijk is geworden dat het niet zo is dat muzikaliteit rechts ‘zit’ en taal links. Bij muziek luisteren en vooral bij muziek maken is naast de rechterhersenhelft ook de linker helft betrokken, omdat er aan muziek ook een cognitieve kant zit.

Aan het kleinschalige onderzoek deden 66 kinderen van vijf en zes jaar mee. Zij kregen twee jaar lang wekelijkse muzieklessen: zingen, zangspelletjes, bespelen van simpele instrumenten zoals trommel en xylofoon, en bewegen op het ritme van muziek. Er waren twee controlegroepen: kinderen die wekelijks danslesjes kregen en kinderen die geen speciale activiteiten vormden. 

Ieder half jaar werden de kinderen getest op taalvaardigheid. Vergeleken met de danskinderen en de kinderen die geen extra lesjes kregen maakten de muziekkinderen grotere vorderingen in het onderscheiden van klanken, woordenschat en lezen. Als zo’n kleine ingreep al zulke gevolgen heeft vinden de onderzoekers dat het hoog tijd wordt muzieklesjes voor jonge kinderen op te nemen in het standaard lesrooster, minstens eens per week.

(Bron: Tanja Linnavalli e.a. Music playschool enhances children’s linguistic skills. Scientific Reports online 8 juni 2018)

(Deel I Hoofdstuk Taal Wat vooraf gaat aan de eerste woordjes)

Babies houden van babies

    Op de laatste conferentie van de Acoustitcal  Society of America liet onderzoekster Linda Polka een video zien van een baby van vijf maanden bij moeder op schoot. De baby keek voor zich uit naar een scherm met een rustig ruitjespatroon en kreeg het geluidje te horen dat een leeftijdgenootje maakte (ie ie ie). Meteen begon hij vergenoegd te lachen en vrolijke bewegingen te maken. Vervolgens maakte moeder met dezelfde frequentie en toonsoort hetzelfde geluidje, waarop de baby nauwelijks reageerde en meer geïnteresseerd was zijn paarse sokken. Daarna klonk het babygeluid weer en volgde weer het lachende gezichtje. Daarna de moeder weer enzovoort. Een paar keer afgewisseld.

Deze baby was één van een groep vijf maanden oude babies met wie deze proef werd herhaald. Hieruit blijkt volgens de onderzoekster dat babies in de fase waarin ze nog niet zelf met klinkers brabbelen (dadada, bababa) al wel gevoelig zijn voor klinkerachtige geluiden zoals dat ie ie ie. Maar vooral als die door een andere baby worden gemaakt. De babies in de onderzoeksgroep bleven dan 40 procent langer geïnteresseerd en toonden meer plezier. Ook al maakten de moeders  vrijwel hetzelfde geluid.

Vergelijkbare experimenten met babies van zeven maanden, die zelf al brabbelenden, lieten dezelfde voorkeur zien. Daarbij werden via een synthesizer klinkergeluiden nagebootst, zoals die uit de mond komen van mensen en kinderen van allerlei leeftijden. Als de babies hun hoofdjes wegdraaiden van het geblokte scherm hield het geluid op, als ze bleven kijken hield het geluid aan. Zo kon worden vastgesteld dat ze langer bleven kijken als ze het geluid hoorden dat het meeste leek op wat zij zelf al konden maken. 

De veronderstelling is dat die typische herkenning ontstaat doordat er dezelfde resonantie in doorklinkt als van hun eigen kleine babylijfje als ze zelf die geluidjes maken.

Dit wil absoluut niet zeggen dat het typische babytaaltje waarin volwassenen zo graag tegen een baby praten (‘cooing’) onbelangrijk is. Het creëert immers een liefdevolle sfeer. Maar het experiment maakt volgens Linda Polka duidelijk dat er een aangeboren interesse is in geluiden van soortgenoten in dezelfde prille ontwikkelingsfase. Door ervaring als luisteraars en ‘talkers-in-training’ komt daarna het leren van de moedertaal op gang. 

(Bron: Linda Polka e.a. When infants encounter infant speech. Presentatie op de Meeting of the Acoustical Society of America, 7-11 mei in Minneapolis, 2018)

(Deel I Hoofdstuk Taal Wat voorafgaat aan de eerste woordjes)

Het leren van taal is een sociaal proces

    Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is en wat ze zingen leren ze van hun ouders. Het gezang is soortspecifiek en jonge vogeltjes reageren alleen op het zingen en tjilpen van soortgenoten. Mussen, bijvoorbeeld, die vanwege een experiment in een laboratorium uit het ei kwamen, kregen allerlei vogelgezang te horen, maar reageerden daarop niet. Pas toen ze mussengetjilp hoorden gingen zij dat op den duur nadoen.
Ook in natuurlijke situaties is onderzoek gedaan. Zo is duidelijk geworden dat een vogeljong eerst alleen maar luistert, alsof het ‘het liedje uit het hoofd leert’ en dan pas gaat terug zingen. En net als bij mensenbaby’s begint dat met een soort zingend gebabbel. Ze oefenen een tijdje om de juiste melodie te pakken te krijgen.
Uit nieuw onderzoek is gebleken dat er nog een verrassende overeenkomst is met de vroege gesprekjes tussen ouders en mensenbaby’s. In het Engels wordt dat ‘motherese’ genoemd, in het Nederland ‘babytaal’: de specifieke manier van praten van volwassenen als ze het tegen een baby hebben en soms ook nog tegen peuters en kleuters. Ze praten net iets langzamer, de stem is een toontje hoger dan normaal, er zijn meer schommelingen in intonatie en klemtoon, en bepaalde woordjes worden herhaald. Onderzoekers stelden vast dat dit bij zebravinken voor een deel precies zo gaat. Volwassen vinken zingen langzamer met grotere pauzes tussen tussen de verschillende frases en ze herhalen vaak – kennelijk belangrijke – elementen van hun lied als ze het tegen hun jongen hebben. 
In deze natuurlijke interactie met hun ouders luisterden de jongen aandachtiger in vergelijking met jongen die via een luidspreker het gezang van een soortgenoot hoorden. En ze leerden de bij hun soort horende melodie ook sneller. De zang van zomaar een soortgenoot heeft kennelijk iets onpersoonlijks. In het één op één contact richt de vogelouder zich specifiek op het jong en past het gezang aan om het leren te vergemakkelijken. Daaruit blijkt dat het leren van vogeltaal sterk wordt beïnvloed door de sociale context waarin het plaats vindt. Hoe ‘kindgerichter’ hoe beter. Bij mensenouders en -kinderen zal het niet anders zijn.

Wat dit soort onderzoek voor het leren van mensentaal bovendien interessant maakt is dat neurologen hebben geconstateerd dat in de natuurlijk zang-interactie, waarbij vogelouders een soort ‘motherse’ laten zien, in de neuronen in de hersenen van het jong de stoffen dopamine  en noradrenaline worden aangemaakt, die een rol spelen bij sociale gevoeligheid.
De onderzoekers vragen zich af of het disfunctioneren van zulke neuronen, waardoor deze stoffen ontbreken, oorzaak zou kunnen zijn van de communicatieproblemen bij autistische kinderen. Zij hebben immers moeite met het leren interpreteren van sociale signalen en met het zich eigen maken van de taal. Medicatie die gericht is op deze neuronen zou dan misschien kunnen helpen.
Om daar steun voor te krijgen is een vervolgonderzoek met de zebravinken gaande. Daarbij worden dopamine en noradrenaline aan de jongen toegediend terwijl ze luisteren naar gewoon gezang van een soortgenoot, dus zonder ‘babytaal’.“We willen kijken of we de hersentjes kunnen foppen door te simuleren dat er iets sociaals gaande is tussen hen en de volwassen vink”.

(Bron: Yining Chen e.a. Mechanisms underlying de social enhancement of vocal learning in songbirds. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol 113, 24, 2017)

(Deel I Hoofdstuk Taal Babytaal; hoofdstuk Sociale ontwikkeling Intro)

De krachttoer als je vier bent

    Geleidelijkaan kunnen jonge kinderen zich indenken in wat anderen kunnen weten. En kunnen ze beseffen dat dat anders kan zijn dan wat ze zelf weten of denken. Dit verschijnsel van zich kunnen verplaatsen in een ander maakt deel uit van de zogeheten psychologische theorie ToM, Theory of Mind. Het zijn cognitieve krachttoeren die kinderen gaandeweg tot hun beschikking krijgen.
Er zijn eindeloos veel proefjes gedaan om aan te tonen dat rondom het vierde jaar de eerste tekenen hiervan zijn te zien. Vaak wordt daarbij gebruik gemaakt van verhaaltjes. Bijvoorbeeld: ‘Eva heeft ’s ochtends een halve chocoladereep onder haar hoofdkussen gelegd om die ’s middags op te kunnen eten. Bij het bed opmaken heeft Eva’s moeder de halve reep in het kastje naast het bed gelegd en de la dicht gedaan. Nu komt Eva uit school. Waar zal zij de halve reep eerst gaan zoeken? Kinderen van nog geen vier zeggen zonder uitzondering ‘In de la’. Zij beseffen nog niet dat zij wél, maar Eva niet weet wat moeder heeft gedaan. Kinderen van vier en ouder beseffen dat wel en zeggen ‘Onder haar kussen’.
In een recent onderzoek is aangetoond dat deze belangrijke stap voorwaarts te maken heeft met cruciale ontwikkelingen in de hersenen. Daar ‘rijpt’ de myeline. Dat is de witte stof die om zenuwbanen heen komt te zitten en die er voor zorgt dat informatie zo zuiver mogelijk van het ene hersengebied naar het andere komt.
Bij de krachttoer van het zich kunnen indenken in een ander zijn verschillende hersengebieden betrokken, die dus door de toenemende myeline beter met elkaar in verbinding komen te staan. Met name twee hersengebieden zijn hiervoor belangrijk. Het achterste deel van de kwab aan de zijkant van de hersenen en de kwab aan de voorkant. Zij maken het in combinatie mogelijk dat een kind (en volwassene) zich los kan maken van het direct concreet aanwezige en zich op een abstracter niveau kan voorstellen dat er ook andere mogelijkheden zijn.

(Bron: Charlotte Grosse  Wiesmann e.a. White matter maturation is associated with the emergence of Theory of Mind in early childhood. Nature Communication online, 21 maart, 2017).

(Deel I Hoofdstuk Denken Theory of mind)