Kleine ontwikkelingspsychologie

Bazige moeders

    Ervaring van veel ouders: pubers reageren op verzoeken en aansporingen nogal eens nukkig. ‘Jaha, doe ik heus wel’ ‘Waarom nou weer!’ ‘Kan toch ook morgen’. Uit een onderzoek onder 1000 pubers van veertien en vijftien jaar blijkt dat, in ieder geval ten dele, dit ligt aan de toon waarop tegen hen wordt gesproken.

Een verzoek van precies dezelfde inhoud leidt vaker tot medewerking als het kwa toon met ondersteunende aansporing wordt uitgesproken dan wanneer – in dit geval de moeder op een bazige toon praat.

Moeders van adolescenten spraken 30 zinnetjes in, tien op elk bazige, aanmoedigende of neutrale toon. Ze hadden allemaal te maken met school. De kinderen werden in drie groepen verdeeld en elke groep kreeg de stemmen te horen van een bepaalde toon. Na afloop moesten de jongeren een vragenlijst invullen over hoe ze zich zouden voelen als hun moeder zo tegen hen sprak en hoe ze zouden reageren.

De uitkomst laat zich raden.

De bazige toon riep negatieve gevoelens op, de meerderheid voelde zich niet gesteund en vonden zo’n moeder afstandelijk met weinig begrip voor hun eigen ideeën.  Ze gaven aan dat ze zich waarschijnlijk weinig zouden aantrekken als hun moeder zo tegen hen zou spreken.

De begrijpende aansporende toon daarentegen maakte dat de meeste jongeren naar hun zeggen wel zouden luisteren. Ze kregen het idee dat hun moeder dan uiteindelijk de keuze aan henzelf liet, een gevoel van autonomie dat ze prettig vonden en maakte dat ze open stonden voor de moederlijke goede raad.

Bij de neutrale toon was er geen verschil in het wel of geen gehoor geven aan moeders opmerking.

Dit is zo’n onderzoek waarbij je denkt: ’Moet dat nou onderzocht worden; dat begrijpt toch iedereen?’ Maar toch is het aardig dat zo’n dagelijkse vanzelfsprekendheid uit een gecontroleerd onderzoek nog waar blijkt te zijn ook!

(Bron: N.Weinstein, M. Vansteenkiste & S. Paulmann. Listen to your mother: Motivating tones of voice predict adolescents' reaction to mothers. Developmental Psychology online 1 oktober 2019.

(Deel III Hoofdstuk Autonomie en verantwoordelijkheid  Vrijheid, maar ookbetrokkenheid)

 

 

 

 

Leren voor het slapen gaan

    Scholieren weten het zeker: als je rijtjes moet leren of woordjes moet instampen kun je dat het beste ’s avonds voor het slapen gaan doen. Dan is de kans dat je ze de volgende ochtend bij de toets kent, het grootst. Hun ouders weten het ook zeker: Je moet die rijtjes en woordjes juist verspreid over liefst een paar dagen steeds herhalen.
Nu zijn de resultaten verschenen van een alleraardigst onderzoek. Niet onder scholieren maar onder kinderen van drie jaar. De helft van hen was gewend een middagslaapje te doen, de helft niet. Hun werden twee nieuwe woorden geleerd, werkwoorden, want die zijn moeilijker voor hen dan zelfstandige naamwoorden. Die laatste leren kinderen makkelijker, omdat ze op duidelijk af te bakenen dieren en dingen slaan. Werkwoorden zijn vager omlijnd. Bijvoorbeeld omdat ze verbuigingen kennen die iets zeggen over wannéér iets werd gedaan of door één of meer mensen.
Ze leerden twee onbestaande werkwoorden, ‘blicking’ en ‘rooping’. Bij elk woord werd een video vertoond van iemand die met het hele lichaam een bepaalde beweging maakte. De proefleider zei bij herhaling steeds dingen als: ‘Kijk die mevrouw is blicking’, ‘ Ja, dat is blicking’, ‘Dat is nou rooming’.
De slapers en niet slapers werden willekeurig over twee groepen verdeeld. De helft ging uiterlijk na een uur thuis een middagslaapje doen, de helft niet. De volgende dag – na 24 uur – kregen zij opnieuw twee video’s te zien, waarop een andere persoon in een andere omgeving dezelfde beweging maakte. De vraag was of de kinderen de generalisatie zouden kunnen maken. ‘Is die mevrouw blicking of rooping?’ en ‘Welke mevrouw is blicking?’ ‘Welke is rooping?’
Van de kinderen die de vorige dag een middagslaapje hadden gedaan – of ze dat nu wel of niet waren gewend – gaf ongeveer 70 procent de goede antwoorden, de kinderen die niet aan slapen waren gewend zelfs iets meer. De niet slapers kwamen niet boven de 50 procent kans uit. De kinderen die gewend waren te slapen, maar waren ingedeeld bij de groep die geen middagslaapje deden zelfs nog onder de 50 procent. 
Om te kijken of inderdaad juist dat slapen de generalisatie ten goede kwam, werd een tweede experiment met een groep driejarigen gedaan, weer middagslapers en niet-slapers. Ze kregen dezelfde video’s van dezelfde werkwoorden te zien om de twee woorden te leren. Maar nu werden ze direct daarna – 2 tot 3 minuten na het leren – getest. Daarbij waren vier varianten. Slapers die dezelfde video’s nog een keer kregen te zien; slapers die de video’s met andere persoon in andere situatie kregen te zien; niet-slapers met dezelfde en niet-slapers met de andere video’s.
Van slapers en niet-slapers gaf ruim 70 procent de goede antwoorden bij dezelfde videos’. Zij hadden dus de woorden geleerd. Maar geen van de kinderen kon onmiddellijk na het leren de generalisatie maken naar een andere persoon in een andere situatie.
De conclusie van de onderzoekers is dat juist tijdens de slaap het nieuw geleerde wordt verankerd. Zoals één van hen zei: ’Tijdens de Non-REM slaap, met de trage hersengolven, worden herinneringen van de dag herhaald, opnieuw ‘afgespeeld’ en versterkt.’Misschien is de scholieren-tactiek dus zo slecht nog niet.

(Bron: Michelle Sandoval e.a. Words to sleep on: Naps Facilitate Verb Generalization in Habitually and Nonhabitually Napping Preschoolers. Developmental Psychology online, 27 january 2017)

(Deel III Hoofdstuk Cognitieve veranderingen Heb je je huiswerk al af?)

Slaperig in de klas

    Weer zijn er onderzoeksresultaten gepubliceerd waaruit blijkt dat de traditionele schooluren voor pubers nadelig zijn voor hun schoolprestaties. En weer zal er niets veranderen. Dit keer is het een groot Canadees onderzoek waarbij 30.000 leerlingen uit 362 scholen waren betrokken.
Tijdens de puberteit verschuift de biologische klok tijdelijk door hormonale processen en herstructureringen in de hersenen. Het is voor ouders een weerkerende discussie: ‘Ga nou niet zo laat naar bed, morgen kun je er weer niet uitkomen!’ En de puber die nijdig roept ‘Maar ik heb nog helemaal geen slaap!’ En gelijk heeft hij of zij. Tegen de tijd dat zij op de middelbare school zitten is het voor kinderen moeilijk voor 11 uur in te slapen en de volgende morgen voor 8 uur wakker te worden. Zij moeten vechten tegen hun biologische klok om op tijd op school te komen. Voor hen zou het natuurlijker zijn bijvoorbeeld van 12.00 tot 8.00  te slapen. Dat zou passen bij het slaap- waakritme van hun leeftijd.
De aanvangstijden van de Canadese scholen liepen uiteen van 8.00 uur tot 9.30. Heel duidelijk was de samenhang met zowel uitgerust zijn als schoolprestaties. Op de scholen die om half tien begonnen voelden de leerlingen zich fitter en hun cijfers waren hoger.
Bij eerder onderzoek is al gebleken dat op scholen met de traditionele aanvangstijd de leerlingen ’s ochtends slaperig zijn en pas ’s middags helder kunnen denken. Leraren, denkend vanuit hun eigen volwassen biologische klok, roosteren ‘moeilijke’ vakken meestal in de ochtend in, terwijl leerlingen ’s middags beter presteren.

(Bron: Geneviève Gariépy e.a. School start time en sleep in Canadian adolescence. Journal of Sleep Research, online 23 november 2016{

(Deel III Hoofdstuk Cognitieve veranderingen Aandacht en concentratie)

Helicopterouders

     Zo worden ze genoemd, ouders die het leven van hun kinderen blijven bedisselen. Het gebeurt met de beste bedoelingen, maar het staat de ontwikkeling van autonomie in de weg. Naarmate kinderen ouder worden is het belangrijk steeds op maat meer aan henzelf over te laten en alleen als achtervang altijd beschikbaar te blijven. Dit geldt des te meer voor adolescente kinderen op de middelbare school en met name ook voor hun schoolwerk. 
Uit allerlei research is gebleken dat er een omslagpunt komt waar ouderlijke hulp niet langer gunstig is en de eigen verantwoordelijkheid van de leerling ondermijnt. Zoon of dochter gooit er dan sneller het bijltje bij neer als toetsresultaten tegenvallen en raken gedeprimeerd. Ze hebben dan niet het gevoel dat ze er zelf iets aan kunnen doen, maar vallen min of meer verongelijkt juist terug op ouderlijke hulp.
Geïnteresseerd meeleven met het schoolse wel en wee is belangrijk, maar niet te veel er bovenop zitten. Zeker niet in de hogere klassen. Er zijn ouders die dan nog steeds iedere dag alles overhoren, het onderwerp voor een spreekbeurt kiezen en er het materiaal voor zoeken, evenals voor het werkstuk en dat desnoods nog grotendeels schrijven ook.
Volgens een onderzoekster van de universiteit van Cambridge is het ironisch dat al die zo goed bedoelde steun leerlingen gemakzuchtig maakt en dus contraproductief werkt. Samen met collega’s deed zij onderzoek onder 866 ouders met kinderen in het middelbaar onderwijs. Hun werd de Locke Parenting Scale (LPS) afgenomen, een test waarmee kan worden gemeten in hoeverre ouders zijn behept met ‘overparenting’.  Speciaal werd gekeken naar de ouderlijke bemoeienis met huiswerk. Ouders die hoog scoorden op de LPS bemoeiden zich niet alleen zeer intensief met huiswerk, maar verwachtten ook van de leraren een veel groter aandeel in het begeleiden van huiswerk. 

(Bron: Judith Locke e.a. Overparenting and homework: The student’s task, but everyone’s resposibility. Journal of Psychologists and Counsellors in Schools online,  6 februari 2016)

(Deel III Hoofdstuk Autonomie en verantwoordelijkheid)

Puberhersenen tijdens de slaap

    Er is veel te doen over het functioneren van de hersenen in de puberteit. Het puberbrein is een populair onderwerp, maar wetenschappers waarschuwen dat nog veel onbekend is en  dat duidelijke adviezen voor de praktijk niet zijn te geven.
Een van de dingen waarover men het wél eens is, is dat er in de puberteit een reorganisatie in het hersenen plaatsvindt, waarbij de neurologische verbindingen (synapsen) in aantal afnemen, maar hechter en efficiënter worden. Er wordt ‘gesnoeid’, ten gunste van hogere denkprocessen.
In de jaren daarvóór, met name tussen zes en acht jaar is het tempo waarin synapsen worden aangemaakt hoog, leidend tot een enorme toename van verbindingen. Dat is de leeftijd waarop ook een minstens zo grote toename is te zien in vaardigheden die een kind zelfstandig aan kan. Die twee lijken samen te hangen. Daarna neemt het aanmaak-tempo af en vanaf twaalf tot zestien jaar zelfs in versneld tempo. Dan begint juist het snoeien, alsof het neurologisch netwerk te vol en te onoverzichtelijk is geworden.
De kinderen komen op een leeftijd dat in toenemende mate logisch denken en probleem oplossend denken van hen wordt gevraagd en emotionele en sociale weerbaarheid.
Uit longitudinaal onderzoek is gebleken dat de slaap bij deze veranderingen in het hoofd een belangrijke rol speelt. En onder meer de Non-Rem slaap, de fase waarin er géén snelle oogbewegingen (Rapid Eye Movements) zijn. De resultaten zijn gebaseerd op 3500 nachtenlange EEG metingen.
De wisseling in aanmaak en snoeien van neurologische verbindingen blijken gepaard te gaan met systematische leeftijdswisselingen in de zogeheten delta-hersengolven. Dat zijn relatief langzame golven. In het algemeen is dit de slaapfase waarin lichaamsprocessen weer in evenwicht gebracht worden na de inspanningen van de dag, ook de hersenen zelf. Tussen zes en acht jaar is er een toename in de hoogte van die golven (en tegelijkertijd dus een toename van synapsen). Daarna worden ze lager en vanaf twaalf jaar steeds lager, samengaand met het ‘uitdunnen’ van het neurologisch netwerk in de hersenen.
De onderzoekers maken erop attent dat dit in tijd ook samenvalt met de seksuele rijping. Maar wat de aanzet geeft – zetten hormonale veranderingen de verandering van hersenactiviteit tijdens de slaap in gang of andersom? – is niet bekend.

(Bron: Irwin Feinberg & Ian G. Campbell: Longintudinal sleep EEG trajectories indicate complex patterns of adolescent brain maturation. American Journal of Physiology: Regulatory, Integrative and Comparative Physiology, 304, 4, 2013)

(Deel III Hoofdstuk Seksualiteit en verlangen Het onzichtbare puberbrein)

Leren op het laatste nippertje

    Een oud gezegde aan kinderen die huiswerk moesten maken was ‘Leg het boek maar onder je kussen als je gaat slapen’. Een soort bijgeloof, maar toch is er wel verband tussen leren en slaap. Kort na elkaar verschenen de resultaten van twee interessante onderzoeken hiernaar.
Leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben de gewoonte – zeker naarmate ze in hogere klassen komen – om als ze moeten leren voor een schriftelijke overhoring of toets, te wachten tot de laatste dag. Als je hen probeert over te halen iets eerder te beginnen en wat vooruit te werken, zeggen ze: ‘Nee, anders ben ik het weer vergeten.’ En het liefst wachten ze tot de laatste avond: ‘Want dan hoef ik het niet zo lang te onthouden.’ Het gevolg van dit naïeve idee is dat ze tot zo laat mogelijk blijven leren ten koste van hun normale hoeveelheid nachtrust.
In Californië deed men onderzoek naar de effecten van deze pubergewoonte. Er deden drie scholen mee, elk met een andere samenstelling wat betreft sociaal-economische en etnische achtergrond en schoolniveau. Alle veertienjarigen hielden veertien dagen een dagboekje bij op een standaard checklist van drie pagina’s. Daarop beschreven ze zowel de gang van zaken op school als thuis. Iedere avond moesten ze de lijst van de dag in een enveloppe doen. Die dichtplakken en voorzien van een tijdstempel, dat ze kregen en waarmee niet te sjoemelen viel. Ze konden de gegevens van eerdere dagen dus niet een beetje bijwerken. Ze zaten toen in 9th grade. Dit werd herhaald toen ze in 10th en 12th grade zaten.
Uit analyse van de dagboekjes bleek dat, onafhankelijk van de hoeveelheid tijd die aan huiswerk voor de volgende dag werd besteed, leerlingen die langer doorwerkten ten koste van hun slaap meer moeite hadden zich de volgende dag te concentreren en lagere resultaten haalden bij overhoringen.
Maar....in dezelfde tijd kwamen Duitse onderzoekers met resultaten die op het eerste gezicht een andere kant op lijken te wijzen. Weliswaar betreffen ze een andere leeftijdsgroep – kinderen tussen acht en twaalf jaar – maar hoe zijn ze met het voorgaande te rijmen?
De kinderen deden het bekende proefje, waarbij je een rij cijfers krijgt te zien waar een zeker systeem in zit en je moet het volgende cijfer raden. De helft deed het vlak voor ze gingen slapen, de helft overdag. De eerste groep kon zich de volgende dag veel meer cijfers herinneren die ze de vorige dag hadden gezien.
De veronderstelling is dat in de slaap kort na het leren, de stof die je opgenomen hebt in de hersenen geordend wordt verwerkt en daardoor makkelijker weer uit het geheugen kan worden opgehaald. Dit gebeurt met name tijdens de perioden van de diepe slaap. Dan zijn de hersenen zeer actief.
Tot op zekere hoogte hebben pubers dus gelijk als ze denken dat ‘de avond tevoren leren’ zinvol is. Alleen moeten ze wel op tijd naar bed om voldoende slaap te krijgen waarin de hersenen alles rustig een plaats kunnen geven.

(Bronnen: Gari Gillen-O’Neel e.a. To Study or to Sleep? The Academic Costs of Extra Studying at the Expense of Sleep. Child Development, 84, 1, 133-142, 2013 en Ines Wilhelm e.a. The sleeping child outplays the adult’s capacity to convert implicit into explicit knowledge. Nature Neuroscience online, 24 february 2013)

(Deel III Hoofdstuk Cognitieve veranderingen Is je huiswerk al af?)

Vroeg rijp, vroeg gevaarlijk

    Het is bekend dat de leeftijd waarop meisjes seksueel rijp zijn in de afgelopen honderd jaar vervroegd is, de menstruatie treedt gemiddeld op jongere leeftijd op. Men dacht wel dat dit ook voor jongens zou moeten gelden, omdat ook hun ontwikkeling immers wordt beïnvloed door betere voeding, gezondheidszorg en hogere temperaturen in huizen en steden, maar harde gegevens daarover waren moeilijk te krijgen. De eerste menstruatie is voor de omgeving veel zichtbaarder dan de eerste zaadlozing.
Onderzoeker Goldstein van het Max Planck Instituut in het Duitse Rostock heeft een ingenieuze, indirecte manier bedacht om die vervroeging te kunnen constateren. Zijn redenering is: de rijping hangt samen met toename van testosteron, de leeftijd waarop het testosteron-niveau het hoogst is, is tevens de leeftijd waarop jongens zich risicovol gaan gedragen. Het gevolg daarvan is weer dat dat tevens de leeftijd is van dodelijke ongevallen.
Vervolgens is hij de ongevalstatistieken gaan achterhalen vanaf 1750 in Zweden, Noorwegen, Denemarken Engeland en Italië. En inderdaad is daar een geleidelijke daling van de leeftijd van dodelijke ongevallen te zien van 2,5 maanden per tien jaar. Een trend die inzette, lang voordat door de komst van auto’s het verkeer gevaarlijker werd.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het moet volgens Goldstein te maken hebben met het steeds eerder pieken van testosteron en datzelfde hormoon zorgt voor de seksuele rijping.   Overigens wijst hij er ook op dat dit een van de oorzaken is waardoor de seksuele en de sociale volwassenwording steeds verder uit elkaar zijn komen te liggen.

(Bron: Joshua R. Goldstein: A Secular Trend toward Earlier Male Sexual Maturity: Evidence from Shifting Ages of Male Young Adult Mortality. PLoS one, online August 16, 2011)

(Deel III Hoofdstuk Seksualiteit en verlangen Vijf zichtbare lichamelijke veranderingen. Hoofdstuk Op zoek naar avontuur Razende hormonen. Hoofdstuk Autonomie en verantwoordelijkheid Het eigen levensonderhoud)

Te slim voor seks?

    Herhaaldelijk wordt een statistisch verband gevonden tussen schoolprestaties en intelligentie enerzijds en de leeftijd waarop er voor het eerst geslachtsgemeenschap is anderzijds. Hoe lager de eerste des te vroeger in het algemeen het laatste (uiteraard met uitzonderingen op de regel!).
Niet duidelijk is wat oorzaak is en wat gevolg. Leidt de seks af van schoolwerk? Is omgekeerd de seks een troost voor niet mee kunnen komen op school? Of is er een gemeenschappelijke derde oorzaak. In de leerling zelf, zoals impulsiviteit, die aandacht bij het leren bemoeilijkt en het toegeven aan verlangens vergemakkelijkt. Of gelegen in de omgeving, zoals structuurloze gezinssituaties.
Een recente analyse van de gegevens van 536 Amerikaanse tweelingparen probeert uitsluitsel te geven. Het betrof adolescente tweelingen van gelijke sekse, de helft eeneiig, de helft twee-eiig, opgroeiend in hetzelfde gezin. Het lijkt erop dat het verband er wel is, maar indirect verloopt. Daarbij ligt het verschillend voor intelligentie en voor schoolprestaties. Tweelingen die verschilden in intelligente óf in schoolprestaties  verschilden niet zonder meer systematisch in de leeftijd waarop ze voor het eerst met iemand naar bed gingen. Er was dus geen direct verband.
Tussen intelligentie en eerste seks liep het verband via gezinsinvloed. Daarbij wordt met name gedacht aan het intellectuele peil: minder intelligente jongeren uit laag intellectuele gezinnen gaan naar verhouding vaker al op jongere leeftijd met iemand naar bed dan intelligente kinderen uit intellectuele gezinnen. Dan treedt het verband dus op. Maar niet bij intelligente jongeren in laag intellectuele gezinnen of niet zo intelligente kinderen uit ontwikkelde gezinnen. En schoolprestaties en leeftijd bij eerste gslachtsgemeenschap hebben iets met elkaar te maken als sprake is van bepaalde in aanleg gegeven eigenschappen van de jongere zelf. Te denken valt bijvoorbeeld aan de neiging tot risktaking gedrag. Dat leidt zowel tot vroege (vaak onbeschermde!) seks als tot denken dat je ook zonder te werken wel de school doorzwijnt.

(Bron: Kathryn Harden & Jane Mendle: Why Don’t Smart Teens Have Sex? A Behavioral Genetic Approach. Child Development, 82, 4, 1327-1344, 2011)

(Deel III Hoofdstuk Seksualiteit en verlangen Ervaringen met seksualiteit)

Hoe krijg je kinderen aan hun huiswerk?

    Een vraag van veel ouders. Onderzoekers denken dat het uitmaakt wat de toekomstplannen zijn van leerlingen in het voortgezet onderwijs. In een eerste onderzoek onder  266 Amerikaanse vijftienjarigen werd gevraagd wat zij dachten later te willen worden. Er kwamen twee groepen uit tevoorschijn. Degenen die een beroep kozen waarvan zij wisten dat je daarvoor een opleiding zou moeten volgen: arts, leraar, verpleegster, ingenieur, politieagent enzovoort. En degenen die iets wilden worden waarvoor je niet strikt een opleiding nodig hebt: toneel, reisleider, beroepssporter, ‘iets bij de televisie’. Daar bestaan wel specifieke opleidingen voor, maar er zijn voor jongeren allerlei voorbeelden van mensen die er door talent gewoon inrollen.
Het eerste onderzoeksresultaat was dat leerlingen die rekening hielden met een vervolgopleiding meer tijd besteedden aan huiswerk en – niet verrassend – daardoor ook betere cijfers haalden. Belangrijk is dat hierbij steeds leerlingen werden vergeleken van eenzelfde niveau bij het begin van het voortgezet onderwijs.
Bij het tweede onderzoek waren 295 leerlingen betrokken. Zij kregen tijdens een les natuurkunde en biologie voorlichting over wat de inkomens waren van doorsnee-verdieners in verschillende beroepen. De helft van de leerlingen over beroepen waarvoor je een speciale opleiding zou moeten volgen, de helft over beroepen waar je in principe ook met talent en flair terecht zou kunnen. Nadat de onderzoekers de klas uit waren zei de leraar dat het onderwerp dat hij in de vorige les had behandeld zo belangrijk was dat hij daar extra punten voor wilde geven bij het volgende proefwerk. Op verzoek van de onderzoekers vulden de leerlingen daarna een vragenlijst in over waar ze van plan waren zich die avond mee bezig te houden. In het lijstje stond ook ‘huiswerk’. Leerlingen die de inkomensvoorlichting over opleidings-beroepen hadden gekregen vulden acht keer zo veel tijd in voor huiswerk dan de andere groep.
Leerlingen, met name uit de lagere sociale klassen kunnen volgens de onderzoekers heel irreële ideeën hebben over hun latere beroepsleven. Ze verkijken zich op de succesverhalen van enkele topfiguren, begrijpen niet dat elders meer te verdienen valt als je daar tenminste via opleiding moeite voor wilt doen. Hen daar voorturend goede voorlichting over geven zou hun schoolinspanning via huiswerk kunnen verhogen.

(Bron: Mesmin Destin & Daphna Oyserman. Incentivizing education: Seeing schoolwork as an investment, not a chore. Journal of Experimental Social Psychology, 46, 5, 846-849, 2010)

(Deel III Hoofdstuk Cognitieve veranderingen Heb je je huiswerk al af?)