Kleine ontwikkelingspsychologie

Geliefd en populair

    Er is veel research gedaan naar het geheim van geliefd zijn bij of populair zijn onder klasgenoten. Wat maakt zulke kinderen aantrekkelijk?

Geliefde kinderen zijn ondermeer extravert, sociaal vaardig, meelevend, zelfverzekerd, kunnen goed meekomen in de schoolvakken, zijn noch adressief, noch verlegen. Voor populaire kinderen gelden dezelfde eigenschappen, alleen neigen zij wél tot enige agressiviteit. 

Dit zijn maar enkele van de lijst van eigenschappen die in onderzoeksliteratuur worden genoemd.

Een groep Amerikaanse en Canadese onderzoekers misten in deze lijst één eigenschap die volgens hun ervaring ook belangrijk is: het zijn leuke, plezierige kinderen, (being fun). Het gaat niet om uitgelaten lol, maar om kleine pret en grappigheid. Ze stralen opgewektheid uit. Daarmee kunnen ze bijvoorbeeld ook goed ruzies sussen.

In een eerste onderzoek onder ruim 600 kinderen tussen negen en twaalf jaar uit Colombia werd hen gevraagd in een gestandaardiseerde lijst een rangorde aan te geven in de mate waarin zij klasgenoten ‘leuk’ (being fun) vonden.

Acht weken later vulden zij gestandaardiseerde vragenlijsten in waarmee zij aangaven welke kinderen volgens hen geliefd of populair waren.

Er bleek een duidelijk verband. Hoe hoger in de ranglijst 'leuk' hoe vaker terug te vinden in de groep 'geliefd' en 'populair'.

Het onderzoek werd herhaald onder ruim 600 kinderen uit Florida. Met dezelfde resultaten.

(Bron: Brett Leursen e.a. Being fun: An overlooked indicator of childhood status. Journal of Personality online 7 maart, 2020)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Populariteit)

 

 

Warme of rivaliserende vriendschap

    Het goed kunnen inschatten van de bedoelingen van een ander is een belangrijk facet van sociale vaardigheid.
Volwassenen en ook kinderen verschillen in hun neiging om aan anderen van goede dan wel kwade bedoelingen toe te schrijven. Ook verschillen ze in de mate waarin ze ervan uitgaan dat een ander expres dan wel per ongeluk iets vervelends deed.

Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat agressieve kinderen vaak een ander een kwade bedoeling of opzet toeschrijven als daar helemaal geen aanleiding toe is. Sociaal competente kinderen kunnen daarentegen genuanceerd denken en onderscheid maken.

Maar zo’n, wat genoemd wordt ‘attributiestijl’ staat binnen iemands karakter niet geïsoleerd, het werkt samen met andere eigenschappen. In een nieuw onderzoek heeft met de relatie onderzocht tussen emotionaliteit en het toeschrijven van bedoelingen en vervolgens wat dat voor effect heeft op kindervriendschappen in de schoolleeftijd.
In die vriendschappen worden twee soorten onderscheiden. Warme vriendschappen waar kinderen elkaar steunen en vriendschappen die gekenmerkt worden door gekibbel en rivaliteit.

Aan het onderzoek deden 913 kinderen van ongeveer tien jaar en hun vriend(inn)en mee. Hun attributiestijl werd vastgesteld met behulp van een test waarbij zij situatiebeschrijvingen kregen voorgelegd waarin een kind iets vervelends deed, maar waarbij het onduidelijk was hoe of dat kwam. Het proefkind moest aangeven of het dacht dat het kwade opzet was of een ongelukje. Ook de mate van emotionaliteit werd gemeten.

Twee jaar later werden de kinderen in een serie interacties met hun vriend(in) geobserveerd om de aard van die vriendschap te beoordelen. Er kwamen interessante samenhangen uit.
Kinderen die toen ze tien jaar waren anderen vaak negatieve bedoelingen toedichtten hadden vaker een vriendschap met rivaliteit en conflicten, maar alléén als zij ook een hoge score hadden op emotionaliteit! En hetzelfde gold voor de kinderen die van goede bedoelingen uitgingen: zij hadden de ‘warmste’ vriendschappen als zij hoog hadden gescoord op emotionaliteit.

‘Emotionele intensiteit is brandstof die een bepaalde eigenschap (in dit geval attributiestijl) hoog opstookt’, zeggen de onderzoekers.

(Bron: Xi Chen, Nancy McElwain & Jennifer Lansford, Interactive Contributions of Attribution Biases and Emotional Intensity to Child-Friend Interaction Quality During Preadolescence, Child Development online, 13 december 2017)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Bedoelen & Vriendschap)

Plezier in contact met grootouders

    Als het om oude(re) mensen gaat wordt binnen onze cultuur wel eens jaloers gekeken naar culturen waar met eerbied met hen wordt omgegaan. In westerse samenlevingen heerst eerder wat in het Engels ‘ageism’ wordt genoemd, een combinatie van negatieve stereotiepen, vooroordelen en discriminatie. Ook bij kinderen zijn daar al tekenen van de zien.
Belgische psychologen van de universiteit van Luik hebben nu voor het eerst geprobeerd te achterhalen wat de factoren zijn die dit in de hand werken of juist tegengaan. Aan het onderzoek deden 1150 kinderen en jongeren mee, tussen zeven en zestien jaar. Met gestandaardiseerde vragenlijsten werden hun ideeën over oud worden en oud zijn vastgesteld. Ook kregen zij vragen voorgelegd over hun eigen grootouders, over hoe vaak zij die zagen en hoe veel of weinig plezier zij daaraan beleefden.
Er kwamen vijf factoren te voorschijn die verschil maakten.
In de eerste plaats sekse: in het algemeen stonden meisjes positiever tegen over oude(re) mensen dan jongens. In de tweede plaats leeftijd: vergeleken met de 7 tot 9 jarigen en de 13 tot 16 jarigen was het ageism bij de 10 tot 12 jarigen laag. Dat komt overeen met onderzoeksresultaten naar andere vormen van discriminatie. De verklaring ervoor is dat het de leeftijd is waarop kinderen door de verstandelijke ontwikkeling die zij doormaken veel beter in staat worden zich in de positie van een ander in te denken en van daaruit  te oordelen. Waarom ageism dan in de adolescentie weer toeneemt is niet duidelijk, misschien doordat dan in het algemeen het egocentrisme tijdelijk toeneemt, wat het inleven in een ander in de weg kan zitten.
Maar het interessants waren de drie andere factoren die zowel bij sekse als leeftijd een gunstige rol speelden: de gezondheid van de grootouders, het plezier dat de kinderen en jongeren hadden in het contact met hen en de frequentie van het contact.
Voor alle kinderen gold dat naarmate zij meer en plezieriger contact hadden met hun grootouders hun scores op de ageism-lijst lager waren, vergeleken met sekse- en leeftijdgenoten met weinig en plichtmatig contact. En helemaal als die grootouders ook nog eens gezond waren.

(Bron: Allison Flamion e.a. Impact of Contact With Grandparents on Children’s and Adolescents’ Views on the Elderly. Child Development online, 19 december 2017)

(Deel II Hoofdstuk Thuis Grootouders en echtscheiding)

Weet moeder het echt beter dan vader?

    Bij echtscheidingen worden kinderen meestal aan de moeder toegewezen, vanuit de gedachte dat zij de kinderen beter kent en ook beter zicht heeft op hun behoeften dan de vader. Zij heeft hen immers grotendeels verzorgd?
Deense onderzoekers vroegen zich af of dit nog steeds geldt, nu vaders in toenemende mate betrokken zijn bij het grootbrengen van juist ook jonge kinderen.
In Denemarken loopt een longitudinaal onderzoek onder 6000 gezinnen. Aan elfjarige kinderen uit die gezinnen werden de standaard CHIPS-tests afgenomen. Daarmee wordt gemeten hoe een kind er zowel cognitief als sociaal emotioneel voorstaat. De ouders kregen een standaard vragenlijst waarop zij konden aangeven hoe zijn dachten over de schoolprestaties van hun kind en zijn of haar gedrag in het algemeen.
Bij het vergelijken van de antwoorden van moeders en vaders werd rekening gehouden met hun leeftijd, opleidingsniveau, werksituatie, inkomen en eventuele psychische problematiek. Het bleek dat er geen verschil was tussen vaders en moeders wat betreft de mate waarin hun antwoorden overeen kwamen met de testresultaten van hun kind. Vader kende zijn kind net zo goed als hun moeder hem of haar kende.
Met één uitzondering. Moeders die zelf psychische problemen hadden, ongelukkig waren met hun leven schatten de kunde en sociale vaardigheden van hun kinderen lager in dan de kinderen zelf aangaven.
Als vader voldoende tegenwicht bood door een actieve rol in het kinderleven te spelen hadden moeders problematiek niet zoveel invloed. Als in de gezinssituatie moeder ondanks haar problemen de doorslaggevende rol speelde waren de competentie gevoelens, zelfwaardering en zelfvertrouwen bij de kinderen lager.

(Bron: Nabanita Datta Gupta e.a. Does mother knows best? Parental discrepancies in assessing child behavioral and educational outcomes, Review of Economics of the Household online, 27 juni 2016)

(Deel II Hoofdstuk Thuis)   

Eerlijke en oneerlijke ongelijkheid

    Mooie scène uit Sesamstraat. Ernie verdeelt een een stuk koek in twee ongelijke stukken en neemt zelf het grootste. Bert: ‘Dat is niet erg beleefd Ernie. Als ik twee stukken koek had zou ik jou het grootste geven en het kleinste stuk voor mezelf houden.’ Ernie: ‘Maar je hebt nou toch het kleinste stuk Bert?’ 

Eerlijk delen is voor volwassenen een belangrijk begrip, want we houden niet van ongelijkheid. Dat moeten kinderen leren. Maar zo simpel is het niet. Je moet de twee begrippen, (on)eerlijk en (on)gelijkheid uit elkaar houden. Ernie snijdt zelf de stukken in ongelijke delen, maar heel vaak is de ongelijkheid een gegeven en kan niet iedereen evenveel krijgen. Hoe leren kinderen met dat gegeven om te gaan? Uit onderzoek in Amerika, China en Israel blijkt dat ze in dat opzicht een interessante ontwikkeling doormaken, waarbij ze leren dat ‘eerlijk’ niet altijd hetzelfde is als iedereen ‘evenveel’. Ze gaan inzien dat er eerlijke en oneerlijke ongelijkheid bestaat en dat dat samenhangt met de manier waarop die ongelijkheid tot stand is gekomen.
In Chicago werden 500 kinderen nadat ze in een doe-het-zelf afdeling van een Science Museum waren geweest betrokken bij een individueel vraaggesprekje. De kinderen waren verdeeld in twee leeftijdsgroepen: 4-6 en 7-8 jaar. De onderzoeker zei tegen een kind dat hij/zij en een ander kind dat Marc werd genoemd, zo goed bezig waren geweest dat ze een cadeautje kregen, een groot, gekleurd gum. ‘Marc’ was hierbij niet aanwezig. De onderzoeker had drie gummen in zijn hand.
Nadat het kind het gum had gekregen en er eentje voor ‘Marc’ terzijde was gelegd, vroeg de onderzoeker wat hij met nou dat derde gum moest doen. Wilde het kind het hebben of moest hij het maar in de prullenbak gooien. De meeste kinderen van 4-6 wilde het gum hebben, die tussen 7-8 kozen meestal voor weggooien.
In een tweede experiment hadden de kinderen de keuze tussen het overgebleven gum weggooien of aan Marc geven. De jongere kinderen neigden naar weggooien, de oudere aan het geven aan Marc.
Hier was dus te zien dat oudere kinderen niets tegen ongelijkheid op zich hebben. Het andere kind mocht best meer hebben dan zij, jammer om het gum anders weg te gooien. Maar weggooien was wel beter dan (eerste experiment) zelf, zonder dat het andere kind het wist, meer te krijgen. Zoals een van de onderzoekers zegt: ’Oudere kinderen hebben niet zo zeer iets tegen ongelijkheid, als tegen partijdigheid.’ Partijdigheid betekent dat de ongelijkheid op een oneerlijke manier tot stand is gekomen. En vooral als een kind zelf kan beslissen wat er gebeurt, kan het ongelijkheid accepteren.
Kinderen gaan meer lijken op Bert.

Bron: A. Shaw e.a. The Development of Inequity Aversion: Understanding When (and Why) People Give Others the Bigger Piece of the Pie. Psychosociaal Science, 27, 10, 2016)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Prosociaal)

 

Kinderen met twee vaders

    Homoseksuele ouderparen hebben het niet makkelijk, maar hun kinderen zijn in hun sociaal emotionele ontwikkeling niet te onderscheiden van kinderen van heteroseksuele ouders. Althans niet in Amerika. Via online vragenlijsten – de gestandaardiseerde test Strengths and Difficulties Questionnaire – werden de antwoorden van 732 manlijke homoparen uit 47 staten vergeleken met die van heteroseksuele ouders.
Van de kinderen uit de eerste groep was 36 procent geboren uit een eerder heteroseksueel huwelijk van één van de mannen, 38 procent was geadopteerd en 14 procent was verwekt met hulp van een draagmoeder. Van de eerder getrouwde mannen had 33 procent veel moeite moeten doen om hun kind(eren) bij zich te krijgen. Bij adoptie had 41 procent tegenwerking ondervonden. Van degenen die op zoek waren gegaan naar een draagmoeder was 18 procent tegen barrières aangelopen. Ook rapporteerde ruim 25 procent van de homoseksuele vaders afwijzende reacties van familie en vrienden, en 33 procent dachten dat hun kind(eren) wel eens om hun ouders werden gepest, of op z’n minst grappen moesten aanhoren.
Maar dat alles nam niet weg dat de beschrijvingen die de homo-ouders gaven van hun kinderen en van hun eigen opvoedingsstijl erg leken op de antwoorden van hetero-ouders. Bijvoorbeeld vond 88 procent van de homo-ouders dat hun kin(eren) geen ongelukkige indruk maakten, tegen 87 procent van de hetero-ouders en relatief zorgeloos waren de kinderen respectievelijk in 72 procent en 75 procent van de gezinnen. Van kinderen die worden opgevoed door lesbische ouders zijn zulke geruststellende cijfers al veel langer bekend, doordat dat ook al veel langer en veel vaker voorkomt. Nu het in de samenleving steeds meer wordt  geaccepteerd dat ook twee mannen dezelfde mogelijkheden krijgen tot formele relatie- en gezinsvormen vinden de onderzoekers de door hen gevonden resultaten erg belangrijk.

(Bron: Ellen Perrin e.a. Experiences of Children with Gay Fathers, Presentatie op de Pediatric Academic Societies Meeting, Baltimore, 1 mei 2016)

(Deel II Hoofdstuk Thuis) 

Gezin als duiventil

    Broertjes en zusjes heb je niet voor het kiezen. Dat geldt voor kinderen uit één gezin en nog veel meer voor kinderen in samengestelde gezinnen. Ouders brengen kinderen mee uit eerdere huwelijken of relaties en hopen weer een nieuw ‘gewoon’ gezin te vormen. Maar vaak ontstaan problemen. Onderzoek daarnaar is meestal gericht op de relatie tussen de ouders en tussen de ouders en hun eigen dan wel ‘nieuwe’ kinderen. Weinig is systematisch onderzocht naar hoe de kinderen onderling reilen en zeilen.
In Denemarken heeft men daar nu onderzoek naar gedaan met behulp van diepte-interviews en gefilmde observaties van alledaagse situaties. Het blijkt dat het hard werken is voor kinderen om een vorm te vinden voor het omgaan met elkaar. Het gaat niet alleen om het samen in één gezin wonen, minstens zo ingrijpend is het dat de kinderen vaak via bezoekregelingen ook een leven hebben bij de andere ouder, met soms ook andere kinderen. Een leven waar de thuisblijvende kinderen buiten staan. Kinderen die trouwens misschien helemaal niet thuis blijven, maar naar hun eigen andere ouder gaan. Het nieuwe gezin als duiventil.
Als de ex-partners nog steeds conflicten hebben wordt weinig of niet gepraat over wat de kinderen tijdens zulke bezoeken beleven. Maar het bleek bijvoorbeeld dat het ze emotioneel raakt als de gezinseenheid wordt doorbroken als een broer of zusje om het andere weekend weg is naar dat andere leven. Niet alleen voor het achtergebleven kind, ook voor het vertrekkende kind is het aanvankelijk een krachttour hier een evenwicht in te houden. En hoe meer kinderen erbij betrokken zijn des te ingewikkelder het wordt.
Maar het lukt op den duur wel. De meeste kinderen blijken weerbaar genoeg om te leren laveren tussen al die onderlinge relaties. Ze vinden een balans tussen intimiteit en afstand, continuïteit en verandering, gelijkheid en verschillen, identificatie en onafhankelijkheid. Maar dat lukt alleen als het aan de kinderen zelf wordt overgelaten! Ouders willen vaak dat alles snel goed gaat en zetten de kinderen onder druk. Zij moeten zich er juist zo min mogelijk mee bemoeien, zodat de onderlinge relaties op een natuurlijke manier langzaam kunnen groeien.

(Bron: Eva Gullov e.a. Engaging siblingships, Childhood, 22, 4, 2015, 506-519)

(Deel II Hoofdstuk Thuis, Stiefouders)

Rasvoorkeur

    Soms is het heel begrijpelijk waarom volwassenen en kinderen de ene mens graag mogen en de andere niet. Bijvoorbeeld omdat de ene veel aardiger tegen je is dan de ander. Maar jong en oud geeft soms ook de voorkeur aan iemand boven iemand anders, die ze nog nooit ontmoet hebben, louter gebaseerd op die twee zo in het oog springende uiterlijkheden: sekse en ras. Hoe ontstaan die voorkeuren in de ontwikkeling van een kind? In een overzichtsartikel waarin diverse onderzoeken worden besproken wordt een ontwikkelingslijn zichtbaar. 
Baby’s merken het verschil in sekse en ras al op. Dat blijkt uit aandachtsexperimenten. Ze krijgen dan bijvoorbeeld een serie foto’s van blanke mensen te zien en na een korte onderbreking een nieuwe foto. Als die van een Aziatische of zwarte persoon is kijken ze langer dan wanneer het weer een blanke persoon is. Hetzelfde geldt voor man-vrouw verschillen. Kennelijk is er in een babyhoofd een verrassingsmoment: ‘hé, anders’.

Maar het verschil kunnen zien zegt nog niets over een eventuele voorkeur. Die ontstaat in de babytijd wel, maar is niet op de uiterlijke kenmerken als zodanig gebaseerd, maar op de vertrouwdheid die ze met gezichten hebben. Bijvoorbeeld: baby’s van drie maanden kregen een aantal foto’s van een voor hen vreemde vrouw en van een vreemde man te zien. Als zij voornamelijk door een vrouw werden verzorgd, keken ze langer en intenser naar het vrouwenportret. Als hun belangrijkste verzorger een man was langer naar het mannenportret. Net zo’n onderzoek werd onder meer ook in Ethiopië en Israel gedaan. In het eerste land keken baby’s langer en intenser naar foto’s van zwarte mensen dan naar die van blanken. Precies dezelfde foto’s leverden bij de blanke baby’s in Israel het omgekeerde op.

Maar ook dit duidt volgens de onderzoekers nog niet op een emotionele voorkeur. Het gaat meer om een cognitieve vertrouwdheid, die het in zich opnemen van het beeld makkelijker maakt, minder energie vergt. De afwezigheid van rasvoorkeur bleek ook uit experimenten waarbij een zwarte en blanke vrouw naast elkaar staand aan baby’s van tien maanden een speeltje aanreikten. De baby’s namen het net zo vaak van de ene als van de andere vrouw aan. Hetzelfde was te zien bij blanke driejarigen die  moesten kiezen met welk groepje kinderen ze zouden willen spelen, een blank of zwart groepje. Ze kozen net zo vaak voor het ene als voor het andere groepje, jongens zowel als meisjes. 

Maar toen diezelfde kinderen moesten kiezen tussen een groepje jongens of meisjes, kozen ze zonder meer voor de eigen sekse. Conclusie uit dit soort onderzoek: jonge kinderen hebben al wel een voorkeur voor de eigen sekse, maar niet voor het eigen ras. 

Die neiging, vaak leidend tot vooroordelen, ontstaat pas in de jaren daarna in de schoolleefijd. Hoe is nog niet duidelijk. Er zijn aanwijzingen dat ‘sociale status‘ een rol kan gaan spelen. In wat de ‘naïeve sociologie van kinderen‘ wordt genoemd is het bezit van spullen statusverhogend en aantrekkelijk. Uit allerlei onderzoek komt naar voren dat als kinderen moeten kiezen tussen speelkameraadjes hun voorkeur uitgaat naar degene met het mooiste huis, de leukste kleren, het meeste speelgoed enzovoort. In landen waar  een welvaartsverschil bestaat tussen blank en zwart zou op die manier bij kinderen een gevoeligheid voor rasverschillen kunnen worden gewekt en versterkt. Opvallend is namelijk dat bij keuze-experimenten van het type ‘met welk groepje kinderen zou je willen spelen?’ blanke kinderen van rond zes, zeven jaar vaker kiezen voor het groepje van het eigen ras, maar zwarte kinderen veel minder. Zelfs in Zuid-Afrika werd dit geconstateerd.

(Bron: Kristin Shutts, Young Children’s Preferences: Gender, Race, and Social Status. Child Development Perspectives, 9, 4, 262-266, 2015)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Discriminatie)

Conflicten oplossen

    More Fun with Sisters and Brothers, zo heet een Amerikaans interventie programma voor ruziënde broertjes en zusjes. Zulke ruzies zijn belangrijk èn vervelend tegelijk. Kinderen leren ervan hoe voor zichzelf op te komen, te onderhandelen en compromissen te sluiten. Maar ouders hebben vaak het gevoel dat het gekibbel ontstaat doordat zij tekortschieten in hun ouderschap.
En laten we eerlijk zijn, ruziënde kinderen zijn vervelend gezelschap. Maar alle broertjes en zusjes doen het nu eenmaal, zij het in meerdere of mindere mate.  Het programma is bedoeld voor als het geruzie het gezinsleven begint te ondermijnen. En het aardige is dat niet alleen de kinderen, maar ook de ouders ervan profiteren bij het ervaren van conflicten.
Dat bleek toen de 50 gezinnen die aan het programma meededen werden vergeleken met 34 gezinnen die op de wachtlijst stonden. In de gezinnen moesten in ieder geval twee kinderen zijn tussen vier en acht jaar. Alle ouders vulden vooraf vragenlijsten in over de mate waarin hun kinderen goed met elkaar overweg konden, hoe heftig en frequent hun conflicten waren, hoe die meestal afliepen, hoe zij zélf gewoonlijk door zo’n ruzie emotioneel werden geraakt en hoe zij dan hun gevoelens uitten. Diezelfde vragenlijsten werden na afloop van het programma (dat dus door 50 gezinnen wel en 34 nog niet werd gevolgd) afgenomen.
Bij de wachtlijstkinderen noch bij hun ouders was in de tussenliggende tijd iets veranderd. Maar de programmakinderen gedroegen zich volgens hun ouders anders als ze in conflict raakten, maar ook zijzelf bleven er rustiger onder. Dit gold met name voor moeders. Volgens de onderzoekers doordat die in het algemeen meer en actiever dagelijks met de kinderen optrekken. Zij vinden moeders meer ‘coaches’ en vaders meer ‘playmates’. 
Hoewel het programma volledig kindgericht is worden ouders er wel actief bij betrokken. Tijdens de sessies leren de kinderen een conflict te bekijken door de ogen van het broertje of zusje, de emoties te benoemen die ze bij zichzelf voelen en bij de ander merken, hoe ze rustig kunnen blijven, ook bij heel heftige emoties en hoe je met elkaar tot oplossingen kunt komen. De ouders kijken via een videoverbinding mee, maar krijgen ook materiaal mee naar huis: voorleesverhalen, een kaartspel en een cd met een rap over de sociale vaardigheden die de kinderen hebben geleerd.
De conclusie van de onderzoekers is dat door het kinderprogramma het totale gezinssysteem ten gunste verandert.

(Bron: Niyantri Ravindran e.a. Fostering parents’ emotion regulation through a sibling-focused experimental intervention. Journal of Family Psychology, 29, 3, 2015)

(Deel II Hoofdstuk Thuis De kinderen onder elkaar) 

Zie ook Broertjes en zusjes als team op deze site.

Populariteit

    Wat maakt kinderen populair onder leeftijdgenoten? In onderzoek zijn talrijke karakteristieken naar voren gekomen, die daaraan bijdragen. Een deel ervan is samen te vatten onder de noemer ‘sociale sensitiviteit’: zulke kinderen leggen makkelijk contact, kunnen samenwerken, houden rekening met een ander en kunnen zich in een ander verplaatsen.
Dat laatste kent moeilijkheidsgraden, die tegenwoordig vallen onder het begrip theory of mind, vaak afgekort tot ToM. Het gaat dan om inzicht in wat een ander kan weten.
Driejarigen gaan er nog vanuit dat een ander hetzelfde weet als zijzelf en kunnen dan ook niet begrijpen waarom die ander iets anders doet dan zij. De meeste zesjarigen kunnen dat wel. ‘Ik weet wel waar het poppetje is verstopt maar Dennis niet en daarom zoekt hij op de verkeerde plaats’.
Daarna wordt het redeneren almaar moeilijker, want die ander kan ook weer over een derde denken. Ergens tussen negen en tien jaar beginnen kinderen ook dat te kunnen volgen: ‘Dennis denkt dat Pieter weet dat het poppetje daar is verstopt en dáárom vindt hij Pieter stom dat hij ergens anders zoekt’.  Maar ook op zichzelf terugslaand: ‘Roos weet niet dat ik weet dat Maja dacht dat ik niét wist dat zij dat poppetje had verstopt.’
Dit type inzicht is buitengewoon belangrijk bij het beoordelen en begrijpen van iemands gedrag.
Uit een meta-analyse van twintig onderzoeken onder ruim 2000 kinderen tussen twee en tien jaar van over de hele wereld, blijkt dat kinderen die in dit aspect van de ToM goed zijn populairder zijn onder leeftijdgenoten dan kinderen die zulke inzichten (nog) niet hebben. Bovendien zijn zij beter in het onderhouden van vriendschappen. Het verband bleek sterker voor meisjes dan voor jongens. De onderzoekers veronderstellen dat dit komt doordat meisjes onderling een grotere intimiteit hebben dan jongens.

(Bron: Virginia Slaughter e.a. Meta-Analysis of Theory of Mind and Peer Popularity in the Preschool and Early School Years, Child Development online, 15 april, 2015)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Populariteit)