Kleine ontwikkelingspsychologie

Ik denk dat jij denkt

    Het kunnen bedenken wat een ander kan weten is een belangrijke basis voor een soepele omgang met elkaar. Je kunt dan je eigen gedrag afstemmen op wat die ander weet. Maar hier blijft het niet bij. Het ligt ingewikkelder, want die ander denkt ook na over wat jij kunt weten. Je moet dus ook bedenken; ‘Ik denk dat hij denkt dat ik weet...’. En zo kun je doorgaan. Het wordt ‘recursief denken’ genoemd, een zich herhalend denken.
( Het heeft wel iets van het Droste-effect waarbij in een plaatje het plaatje verkleind is te zien, en in dat plaatje weer een nog kleiner plaatje enzovoort).
Het is een hoog ontwikkelde manier van denken en er is aardig wat onderzoek gedaan naar wanneer kinderen ertoe in staat zijn. Meestal komt men uit op een leeftijd van negen of tien jaar. Recent echter werden de positieve resultaten gepubliceerd van een experiment met zesjarigen. Het aardige van de opzet was dat de kinderen hun recursieve denken moesten gebruiken om samen te werken bij het bereiken van een doel. Denken in vol bedrijf dus.
De kinderen werden ingedeeld in paren. Er waren vier dozen waarin begeerlijke winegums zaten in de vorm van een beer. Op de dozen stond hoeveel er in zaten: in één zaten er 4, in de andere 2. Om een doos open te laten springen moest elk kind er een balletje in gooien. Ze deden dat apart, de een kon niet zien wat de ander deed.
Op het eerst gezicht natuurlijk simpel. Om de meeste gumberen te krijgen hoefden ze hun balletje maar in het doosje met vier erop te gooien. Maar daar stak de onderzoeker een stokje voor. Hij zei tegen het eerste kind: ‘Ojee, ik heb me vergist, ik heb de vier gumberen in dát doosje gedaan’ en wees daarbij op een doosje met twee erop, ‘in dat doosje met vier erop zitten er maar twee.’
Wat zou het kind doen? Zijn balletje in het aangewezen doosje gooien, omdat daar de meeste gumberen in zaten? Of kon hij bedenken dat het andere kind niks wist van de verandering? Dat hij beter zijn balletje in het doosje met vier erop kon gooien, omdat het andere kind dat zeker zou doen? Dan kregen ze in ieder geval dat doosje open. Ja, ruim 55 procent kon inderdaad zo redeneren en kon bij navraag  ook iets zeggen als: ‘Omdat hij denkt dat er daar vier in zitten’.
Het kind ging weg en het tweede kind kwam binnen zonder dat ze elkaar ontmoetten. Bij dit tweede kind werd het ingewikkelder. Hij had via een monitor namelijk meegekeken en gehoord over de vergissing van de onderzoeker. Maar daarna werd de monitor uitgezet, zodat hij niet zag wat zijn maatje ging doen. Voor dit kind kwam er dus een redeneerlus bij. Zou hij kunnen denken: ik weet dat de vier gumberen in dat andere doosje zitten, maar hij denkt dat ik dat niet weet en zal zijn balletje dus wel in het doosje met vier erop hebben gegooid. Dat moet ik dus ook doen’. Inderdaad was 46 procent tot zo’n redenering in staat.
Conclusie van de onderzoekers: veel zesjarigen bleken in staat hun eigen gedrag af te stemmen op wat zij dachten dat de ander kon weten. (Overigens kregen ze na afloop alle gumberen uit alle doosjes)

(Bron: Sebastian Grueneisen e.a. “You Don’t Know I Know...” Children Use Second-Order False-Belief Reasoning for Peer Coordination. Child Development, 86, 1, 287-293, 2015)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Waarnemen en weten)

Uitleg graag!

    Regelmatig klinkt de kritiek dat ouders van nu overbezorgd zijn en hun opgroeiende kinderen te weinig gelegenheid geven tot avontuur. Watjes worden het! Dat ouders hen willen beschermen tegen gevaren is begrijpelijk, maar aan de andere kant krijgen ze zo geen kans om door ervaring wijs te worden en te leren wat veilig is en wat niet. Op die manier ontstaat een vicieuze cirkel: als ze dan toch een keer in een gevaarlijke situatie belanden weten ze niet wat te doen, raken gewond en worden hun ouders bevestigd in hun bezorgdheid. En groter wordende kinderen dóen van tijd tot tijd enge dingen, ook al hebben ze hun ouders honderd keer horen zeggen: ‘Niet doen!’ ‘Dat is gevaarlijk!’ ‘Pas nou op!’ Om de doodeenvoudige reden dat zij risico’s nog slecht kunnen inschatten.
Onderzoekers van de universiteit van Iowa gingen aan de slag met 63 moeders en hun kinderen van acht en tien jaar. Ze kregen twaalf foto’s te zien van kinderen die gevaarlijke dingen deden. Overduidelijk gevaarlijk, zoals zwaaien met een scherpe bijl of milde vormen zoals klimmen op het aanrecht. Los van elkaar moesten moeder en kind op een vier-punt-schaal aangeven hoe gevaarlijk elke situatie was. Bovendien moesten kinderen – ook op een vier-punt-schaal – aankruisen hoe bang ze zouden zijn als ze zoiets zouden doen. Moeder en kind bleken het lang niet altijd met elkaar eens te zijn.
Moeders zagen meer gevaren dan hun kind. Daarom werd hun gevraagd met elkaar te overleggen en bij iedere situatie tot een veilig/gevaarlijk inschatting te komen waar ze beiden achter konden staan. Het eerste dat opviel was dat kinderen in dat overleg vooral met argumenten kwamen over de eventueel schadelijke afloop. En die onderschatten ze dan vaak. Moeders daarentegen hadden het vaker over wat nou precies de dingen in de situatie waren die gevaar op konden leveren. Zij gaven uitleg en hielpen hun kind zodoende mee te denken over wat er zou kunnen gebeuren. En dat is precies waar kinderen in de schoolleeftijd behoefte aan hebben. In toenemende mate geven ze niet langer gehoor aan een simpel verbod, ze willen het ‘waarom’ horen. Tachtig procent van de kinderen van moeders die zo’n uitleg gaven ging na het overleg met haar mee in háár inschatting van de mate van gevaar.
Moraal van het verhaal: je kunt kinderen in de schoolleeftijd best wat meer onbespiede vrijheid gunnen als je hen maar regelmatig uitleg geeft waarom wat wél en waarom wat niét gevaar oplevert en niet  denkt te kunnen volstaan met ‘Mag niet!’ Daarvoor worden ze te oud.

(Bron: Elisabeth O’Neil & Jody Plumert: Mother-Child Conversations About Safety: Implications for Socializing Safety Values in Children. Journal of Pediatric Psychology online, 19 maart 2014)

(Deel II Hoofdstuk Thuis Tussen ouders en kinderen)

Het verschil tussen vriendjes en
broertjes en zusjes

    Voor de morele ontwikkeling is de omgang van kinderen onderling reuze belangrijk. Volgens sommigen zelfs belangrijker dan wat ouders voorleven. Wat eerlijk is en wat niet, wat je kunt maken en wat niet leren kinderen van elkaar.  Van vriendjes en van broertjes en zusjes. Er zijn een paar belangrijke verschillen tussen die twee groepen. Vriendjes kies jezelf, je voelt verwantschap (anders sluit je geen vriendschap) en je bent ongeveer even oud. Broertjes en zusjes heb je nu eenmaal, ze kunnen totaal anders zijn dan jijzelf en zijn ouder of jonger.
Amerikaanse onderzoekers probeerden meer greep te krijgen op deze verschillen tussen beide groepen als het gaat om de morele ontwikkeling. Ze deden dit rond het thema ‘een ander pijn doen’, fysiek, met woorden of met gebaren. Dat heeft natuurlijk alles te maken met moraliteit.
Zij vroegen 101 kinderen van zeven, elf en zestien in een individueel interview of zij zich een keer konden herinneren dat zij tegen een vriend(in) lelijk hadden gedaan. Ze moesten daar zo veel mogelijk over vertellen. En daarna hetzelfde over zo’n voorval met een jonger broertje of zusje. De volgorde was soms omgekeerd.
In analyse van wat en hoe de  kinderen erover vertelden kwamen allerlei interessante verschillen aan het licht. Lelijk doen tegen een vriend(in) was eigenlijk uitzonderlijk, vaak niet eens zo bedoeld en had meestal met een situatie te maken, die zich toevallig voordeed. Een meisje van elf vertelde bijvoorbeeld: ‘Ik hou van voetballen en er was een ander meisje die daar ook gek op was, dus ging ik met haar voetballen. Toen was Kelsey kwaad en verdrietig omdat ze dacht dat ik geen vriendin meer met haar wilde zijn. Maar later op facebook hebben we daarover gepraat en heb ik uitgelegd hoe of het zat.’
Dat laatste is een ander kenmerk van gekwetste gevoelens bij vrienden: uiteindelijk staan ze meestal open voor uitpraten. Hoe anders is dat met broertjes en zusjes. Die gaan volgens de kinderen huilen, schreeuwen of slaan, en van echt goedmaken komt het meestal niet. Maar ook het lelijk doen zelf is emotioneler: meedogenlozer, ongeremder, agressiever. Vonden de kinderen dat het kwetsen van vrienden eigenlijk uitzonderlijk is, ten aanzien van broertjes en zusjes klonk in hun beschrijvingen een zekere vanzelfsprekendheid door, ‘het gaat altijd zo’. Er hoeft ook niet altijd een speciale aanleiding te zijn. Bij vrienden noemden kinderen vaak verzachtende omstandigheden. Bij broertjes en zusjes voelden ze zich daarentegen vaak uitgelokt, vaak om niks.  Een jongen van zeven: ‘Hij zat rare gezichten tegen me te trekken. Ik kan dat niet. En toen ging ik hem hard slaan.’
Jongere kinderen hadden meer te doen met hun gekwetste vriend(in), dan met een gekwetst broertje of zusje. Pas met het ouder worden trok dit meer gelijk en ontstond het besef dat ook broertjes en zusjes pijnlijk getroffen kunnen zijn. Zoals een meisje van zestien dat zich herinnerde dat haar jongere zusje jaren geleden eens mee wilde spelen met haar en haar vriendin. Ze beschreef hoe hardvochtig zij haar toen afwees: ‘Het Is toch belangrijk na te denken bij wat je zegt. We waren echt rot tegen haar en eigenlijk begrijp ik niet waarom. Ze wilde alleen maar iemand om mee te spelen.’ 
Wel bleek dat kinderen in conflicten met broertjes en zusjes meer schuld voelden. Misschien komt dat doordat dan ouders vaak tussenbeide komen en (‘moreel’) commentaar geven.

(Bron: Holly Recchia e.a. “Two for Flinching”: Children’s and Adolescents’ Narrative Accounts of Harming Their Friends and Siblings. Child Development, 84, 4, 1459-1474, 2013)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Vriendschap. Hoofdstuk Thuis De kinderen onder elkaar)

Voor en na de aardbeving

    Soms krijgt een psychologisch onderzoek door onvoorziene omstandigheden een interessante draai. Dat overkwam bijvoorbeeld een groep van Canadese en Chinese onderzoekers die in de eerste maanden van 2008 in de Chinese provincie Sichuan onderzoek deden naar de ontwikkeling van altruïsme en empathie bij kinderen tussen zes en negen jaar.
Een van de onderdelen was een vrijgevigheidstest. Uit een verzameling van 100 plakplaatjes mochten de kinderen er 10 kiezen die ze het mooist vonden en die ze mochten houden. Daarna werd hun gezegd dat een paar van hun klasgenootjes per ongeluk waren overgeslagen om mee te doen. Zouden ze een paar plaatjes voor hen willen afstaan? Ze konden ze zonder dat de onderzoeker toekeek in een envelopje stoppen.
In mei van dat jaar - toen de gegevens waren verzameld - werd de provincie getroffen door grote aardbevingen, waarbij ruim 87.000 mensen omkwamen. De onderzoekers verbreedden direct het onderwerp van hun studie. Ze wilden nagaan welke invloed zo'n enorme ramp had op hun proefpersoontjes. Daarbij werden ook weer hun altruïsme en empathie getest.
De twee datasets werden vergeleken met een interessante uitkomst wat betreft vrijgevigheid als gevolg. De zesjarigen gaven gemiddeld maar een derde van wat ze vóór de aardbeving hadden gegeven. De negenjarigen juist driemaal zoveel.
Toen de onderzoekers in 2011 een andere groep zes- tot negenjarigen uit Sichuan dezelfde test afnamen waren de uitkomsten weer dezelfde als die van vóór de aardbeving. De ramp had dus duidelijk grote invloed gehad, maar hoe?
De onderzoekers verklaren dit opvallende verschil vanuit de empathie. Zowel jongere als oudere kinderen kunnen empathie opbrengen, al bestaan op elke leeftijd individuele verschillen, waarbij steeds een verband wordt geconstateerd tussen empathie en vrijgevigheid. Maar wat volgens de onderzoekers wèl met de leeftijd toeneemt is de mate waarin kinderen hun emotionele - en dus ook empathische - gevoelens kunnen overzien en bewust in gedrag kunnen omzetten. De zesjarigen werden door de hevige emoties die de ramp meebracht zelfzuchtiger. Misschien beheerst door angst? Het medeleven dat de ramp opriep maakte daarentegen dat negenjarigen zich realiseerden hoe belangrijk het is anderen te helpen. En dat kwam zelfs tot uiting in het willen afstaan van mooie plaatjes.

(Bron: Kang Lee e.a. Experiencing a Natural Disaster Alters Children's Altruistic Giving. University of Chicago online, january, 30, 2013)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Prosociaal Deel I Hoofdstuk Sociale ontwikkeling Empathie)

Broers en zusjes als team

    Eeuwig kibbelende en ruziënde kinderen kunnen de sfeer in een gezin behoorlijk bederven. Ouders zijn er vaak ongelukkig over, maar voelen zich machteloos. Begrijpen ook niet waarom de ruzies nodig zijn, want vaak gaan ze over niks. Er kunnen allerlei oorzaken achter zitten, zoals rivaliteit om ouderlijke aandacht, hardnekkige jaloezie of botsende karakters.
Het is niet zo dat kinderen het leuk vinden om elkaar dwars te zitten. Het lijkt meer dat het een ingeslepen gedrag is geworden, dat ze niet kunnen laten. Uit zichzelf komen ze er niet af.
Aan een Amerikaans instituut hebben psychologen een programma ontwikkeld om hen daarbij te helpen: SIBS, oftewel SIBlings Are Special. Uit de titel blijkt wel dat men de kinderen  bewust wilden maken van de speciale relatie die je nu eenmaal met broers en zusjes hebt, anders dan met vrienden.
Er deden 174 twee-kindergezinnen mee, met een oudste kind van tien jaar en een tweede tussen zeven en negen jaar. De onderzoekers kozen deze periode om te proberen de verandering aan te brengen vóór het oudste kind naar de middelbare school ging, omdat dan de levens uit elkaar beginnen te groeien. Om een indruk van de gezinnen te krijgen vulden de ouders een vragenlijst in, werden de kinderen individueel geïnterviewd en werden video’s gemaakt van allerlei gezinssituaties en van de twee kinderen terwijl ze bezig waren met de opdracht een partijtje te organiseren.
De helft van de gezinnen deed vervolgens mee met het programma, de andere helft vormde de controlegroep. De kinderparen volgden in kleine groepjes 12 sessies na schooltijd. Daar werden spelletjes gedaan, discussies georganiseerd, rollenspel gespeeld en er werd getekend. Uitgangspunt was de kinderen tot het besef te brengen dat ze als broertjes en zusjes een soort team vormden en niet noodzakelijkerwijs in competitie met elkaar hoefden te leven. Dat gebeurde door ze te leren samen te werken bij het moeten oplossen van een probleem, voor te doen op een positieve manier met elkaar te communiceren in plaats te kiften en te laten ervaren hoe je zodoende tot een win-win situatie kunt komen. Er waren ook drie ‘family fun nights’ waar de kinderen aan hun ouders konden laten zien wat ze tijdens de sessies hadden gedaan.
Vergeleken met de controle-kinderen maakten de programma-kinderen na afloop minder ruzie. Bovendien waren ze zelfverzekerder, socialer, deden het beter op school en waren ze opgewekter. De uitwerking op de ouders was ook positief, waarschijnlijk doordat ze zich minder zorgen maakten over hun kinderen.
De onderzoekers denken dat ouders in het algemeen ook wel iets aan deze uitkomsten kunnen hebben. Ook zij kunnen proberen hun kinderen ‘teamgevoel’ bij te brengen door bijvoorbeeld ruzies niet zelf snel te beslechten, ook al is dat de kortste weg, maar met de kinderen rustig te overleggen en hén ideeën voor oplossingen te laten aandragen en zo tot een vergelijk te komen. Dat kost tijd en aandacht, maar is volgens hen meer dan de moeite waard.

(Bron: Mark Feinberg e.a. Siblings Are Special: Initial Test of a New Approach for Preventing Youth Behavior Problems. Journal of Adolescent Health online, 21 november 2012)

(Deel II Hoofdstuk Thuis De kinderen onder elkaar)

Goed gezien

    Leeftijdgenoten blijken een aardige kijk te hebben op elkaars eigenschappen. In een longitudinaal onderzoek in Canada werd in 1976 aan zes-, zeven- en negenjarigen een vragenlijst voorgelegd waarop zij hun klasgenoten beoordeelden op de mate van agressiviteit, aardigheid en verlegenheid. Eenzelfde lijst moesten zij over zichzelf invullen, over wat zij dachten dat andere kinderen van hen vonden.
In de twintig jaar daarna werden zij allen gevolgd en tussen 1999 en 2003 waren er ruim 700 die werden getest op hun persoonlijkheidseigenschappen volgens het systeem van de Big Five (in het Nederlands): emotioneel labiel-stabiel; extravert-introvert; prettig-onaangenaam; zorgvuldig-onzorgvuldig; ideeënrijk-ideeënarm.
Bij vergelijking met de resultaten van de kinderbeoordelingen bleek dat de oordelen van de leeftijdgenoten dichter lagen bij die welke vastgesteld werden in de volwassenheid dan de beoordelingen die kinderen over zichzélf hadden gegeven. Kinderen bijvoorbeeld die door klasgenoten verlegen waren gevonden scoorden als volwassenen gemiddeld laag op extraversie. Kinderen die aardig werden gevonden scoorden later gemiddeld hoger op prettig en op zorgvuldig en lager op emotioneel labiel dan kinderen die door klasgenoten niet zo aardig waren gevonden.
Daarentegen scoorden kinderen die van zichzélf dachten dat anderen hen wel aardig vonden later juist gemiddeld hoger op onaangenaam en op onzorgvuldig en lager op emotioneel stabiel dan kinderen die niet zo’n positieve kijk op zichzelf hadden gehad.
Een verklaring voor dit laatste zou kunnen zijn dat dit kinderen waren met niet alleen weinig zelfinzicht, maar met daaraan gekoppeld ook weinig inlevingsvermogen in anderen. Daardoor konden zij niet goed inschatten hoe de andere kinderen over hen dachten.
Natuurlijk kunnen kinderen in de loop van hun ontwikkeling van karakter veranderen, vooral door ervaringen die ze opdoen. Maar in die ervaringen ligt ook de beperking: door bepaalde eigenschappen roep je bepaalde ervaringen als het ware op en die bevestigen je dan weer in je karakteristieke manier van doen. Een kind dat niet zo aardig wordt gevonden wordt misschien ook niet zo aardig bejegend en reageert daar weer onvriendelijk op. Zo ontstaat soms een negatief bevestigingsproces.

(Bron: Julia Asseltine: Playground peers can predict adult personalities. Concordia University online, september 18, 2012)

(Deel I Hoofdstuk Persoonlijkheid in wording Big Five
Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Sociale cognitie)

Op weg naar vooroordelen

    Gaandeweg ontstaan bij kinderen vooroordelen, die kunnen leiden tot ongewenste discriminatie. Er zijn twee bronnen: wat andere mensen – volwassenen en kinderen – hen vertellen en wat zij zelf ervaren. In een Canadees onderzoek bleek dat voor jonge kinderen het eerste de belangrijkste bron is, maar voor oudere kinderen het tweede.
Er deden 300  zes-, acht- en tienjarigen mee. Ze kwamen individueel bij de onderzoeker. Die vertelde dat er twee groepen kinderen mee deden. De rode en de blauwe groep. In feite hoorden alle 300 kinderen dat ze bij de rode groep waren ingedeeld. De blauwe groep bestond niet.
Er waren vier condities die met elkaar werden gecombineerd. De onderzoeker vertelde tegen het kind dat de kinderen uit de blauwe groep heel vervelend waren en vaak gemeen deden tegen kinderen uit de rode. Of ze vertelde dat die blauwe kinderen juist heel aardig waren. In de twee andere condities ging het er zogenaamd over dat de blauwe kinderen snoepjes hadden die ze via de onderzoeker aan het rode kind mochten geven. In de ene situatie kreeg het kind die ook, in de andere niet.
Een kind kon dus één van de vier combinaties meemaken. Het hoorde lelijke dingen over de blauwen en kreeg niks. Het hoorde aardige dingen over de blauwen en kreeg wel snoep. Het hoorde lelijke dingen en kreeg wél of het hoorde aardige dingen en kreeg niks.  Na afloop werd hen gevraagd wat ze van de blauwe groep kinderen vonden.
De zesjarigen baseerden hun oordeel op wat hen door de onderzoeker over de blauwen was verteld. Oók als ze wel snoep hadden gekregen. De tienjarigen gingen af op hun eigen ervaring: ze waren positief als ze snoep hadden gekregen, óók al had de onderzoeker hen lelijke dingen over de blauwe groep verteld. Tussen zes en tien was een geleidelijke verschuiving te zien van ‘van horen zeggen’ naar ‘eigen ervaring’.

(Bron: S.K. Kang & M.Inzlicht: Stigma Builing Blocks: How Instruction and Experience Teach Children About Rejection by Outgroups. Personality and Social Psychology Bulletin, 38, 3, 357-369, 2012)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Discriminatie)

Vriendenruzies

    Vriendschappen zijn in de schoolleeftijd heel belangrijk. Voor meisjes zowel als jongens. Wel is het zo dat jongensvriendschappen vaak wat meer gericht zijn op samen dingen doen en meisjesvriendschappen wat meer op het uitwisselen van intimiteiten. En alle kinderen voelen zowel kwaadheid als verdriet als ze door een hartsvriendin of boezemvriend worden ‘verraden’.
Lange tijd werd gedacht dat jongens kwader zijn en bij meisjes het verdriet zou overheersen. Uit een onderzoek onder 267 kinderen van negen tot elf jaar bleek dat niet. Bij allemaal treden beide emoties op, bij meisjes alletwee zelfs iets meer. Maar er waren wel allerlei sekseverschillen in hevigheid.
De kinderen kregen zestien voorbeelden te lezen van hartsvriendinnen en boezemvrienden waarvan de één ‘ontrouw’ was. Ze verraden een geheim dat hen was verteld, maken een wat spottende opmerking bij de dood van een huisdier van de ander, de vriend of vriendin laat de ander al het werk doen en eist later de eer op, je hebt je overblijftrommel vergeten en hij of zij wil je niets geven. Dat soort dingen. De proefpersonen moesten aangeven hoe erg ze zoiets zouden opvatten als het hen overkwam, hoe zij zich zouden voelen, wat voor mogelijkheden ze dan nog voor de vriendschap zagen en hoe ze de zaak zouden aanpakken.
Meisjes vonden het in het algemeen al bij de minder ernstige voorvallen erger wat er gebeurde dan jongens. Ze zouden er ook langer over blijven tobben als het hen overkwam dan jongens en ze waren ook meer gericht op het weer goedmaken. Jongens zowel als meisjes voelden kwaadheid en verdriet, alleen waren beide bij meisjes heviger. Hoe komt het dan dat al zo lang de indruk bestaat dat bij jongens kwaadheid overheerst en bij meisjes verdriet? Volgens de onderzoekers worden bij vriendschapsconflicten bij jongens en meisjes ‘verschillende knoppen ingedrukt’. Jongens uiten hun verdriet met agressie. Meisjes hun woede met huilen. Dat gedragsverschil beneemt het zicht op de twee emoties die erachter zitten en zich bij beide voordoen.

(Bron: Julie Paquette MacEvoy & Steven R. Asher: When Friends Disappoint: Boys’ and Girls’ Responses to Transgressions of Freindship Expectations. Child Development, online 2011, 83, 1, 2012)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Vriendschap)

Wat je wel en niet kunt zeggen

    Het overkomt iedereen wel eens, ook kinderen: je zegt ongewild iets stoms. Maar waar grote en kleine mensen in verschillen is de mate waarin ze gevoel hebben voor wat er mis ging.
Aan een onderzoek deden 210 kinderen mee. Een groep van ongeveer zes jaar en één van negen jaar. Zij werden bij aanvang onder meer getest op de mate van inzicht in wat blunders zijn. Ze kregen zes tekenfilmpjes te zien met steeds twee kinderen. In sommige blunderde een kind (zei bijvoorbeeld tegen een ander kind dat hij een tekening stom vond zonder te beseffen dat die door dat kind was gemaakt). Maar er kwamen ook gewone opmerkingen in voor en expres vervelende opmerkingen. Aan de hand van vragen na ieder filmpje werd vastgesteld hoeveel inzicht een kind had in de verschillen tussen die opmerkingen en wat voor gevoelens ze teweeg brachten bij het kind aan wie ze waren gericht. 
Aan de hand van klassefoto’s van hun eigen klas moesten kinderen vervolgens drie kinderen aanwijzen met wie ze graag eens een middag zouden willen spelen en drie kinderen met wie ze dat niet zouden willen. Na één en na twee jaar werd deze procedure herhaald. Zo kwam aan het licht dat zich in die tussenliggende tijd een treurige vicieuze cirkel kan ontwikkelen. Zevenjarige kinderen met wie anderen liever niet wilden spelen – buitengesloten kinderen dus – hadden toen ze acht waren naar verhouding minder ‘blunder-inzicht’. Opvallend was dat er geen verband was tussen populaire zevenjarigen en een goed blunder-inzicht op hun achtste. Door dit eenzijdige verband lijkt het er dus op dat juist doordat ze buitengesloten worden, kinderen weinig gelegenheid krijgen om door sociale ervaring meer begrip te krijgen voor wat je wel en niet kunt zeggen. Ze leren de sociale codes niet. Dit gevolg van weinig sociaal inzicht zette zich door en bereikte een nog sterkere en ongekeerde samenhang met negen jaar. Kinderen die dan nog weinig begrip hadden werden toen ze tien waren vaker buitengesloten. Dit effect herhaalde zich bij kinderen toen ze tien waren en een jaar later. Tegen die tijd had zich bij de meeste kinderen juist wel een zeker sociaal inzicht gevestigd. Maar bij een kleine groep had zich dus al met een jaar of zes, zeven een negatieve spiraal in gang gezet.
Misschien zijn dat kinderen bij wie thuis weinig appèl wordt gedaan op zelfinzicht: ‘Hoe zou jij het vinden als een kindje dat bij jou deed, tegen jou zei’. Reden te meer om juist dan op school in te grijpen als kinderen dreigen te worden buitengesloten, waardoor ze de broodnodige sociale ervaring zouden gaan missen om alsnog te leren wat je wel en niet kunt maken.

(Bron: Robin Banerjee, Dawn Warling & Marcella Caputi: Peer Relations and the Understanding of Faux Pas: Longitudinal Evidence for Bidirectional Associations. Child Development, 82, 6, 2011)

(Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Bedoelen)

 

Gevoel voor gelijkheid

    Samenwerking is een sleutelbegrip achter de evolutie van de mens. Nauw daarmee verbonden zijn gelijkheid en altruïsme. De vraag is hoe die in ieder individueel kind tot ontwikkeling komen. De eerste tekenen daarvan zijn soms al vroeg te zien. Onderzoekers hebben de indruk dat kinderen al jong enig gevoel lijken te hebben voor wat bijvoorbeeld ‘gelijk delen’ is en ook al een beetje vrijgevig kunnen zijn, wat een eerste teken van het wat zware begrip ‘altruïsme’ is.
In een experiment met 47 babies van rond vijftien maanden bleken die twee met elkaar verweven te zijn. Zittend op schoot bij moeder kregen ze twee korte video’s te zien. In de eerste haalde iemand steeds een koekje van een schaal en verdeelde die om en om aan twee andere mensen. In de tweede kreeg de ene veel meer dan de andere. Volgens hetzelfde principe volgden twee video’s over de verdeling van melk.
De aandacht van de babies werd gemeten. Daarbij werd het bekende principe gehanteerd dat jonge kinderen langer kijken als iets hen verrast. De onderzoekers voorspelden dat de kinderen langer naar de ongelijke uitdeling zouden kijken, omdat dit in zou gaan tegen hun ‘gevoel’. Deze voorspelling kwam voor de groep als totaal uit: gemiddeld 11 seconden
tegen 8 seconden.
 
Ó University of Washington
Daarna volgde een experiment met 38 van de oorspronkelijk 47 kinderen. Het kind mocht kiezen uit twee speeltjes, een lego blok of een legopoppetje. Terwijl het dat zelf gekozen speeltje in handen had, kreeg het ook het niet-gekozen speeltje. Met in elk handje een speeltje kwam een tweede onderzoekster binnen en vroeg: ‘Mag ik er ook eentje?’ Twaalf kinderen gaven hun zelfgekozen speeltje, veertien het niet-gekozen speeltje en twaalf wilden niks geven.
Maar het interessante was dat 92 procent van de kinderen die hun ‘eigen’ speeltje gaven het langst hadden gekeken naar de video waar ongelijk werd verdeeld. Van de kinderen die het niet-gekozen speeltje of niks gaven had 62 procent langer gekeken naar de video met de gelijke verdeling. Volgens de onderzoekers zijn deze resultaten een teken dat gevoel voor gelijk delen en vrijgevigheid samenhangen. Als ze zo vroeg kunnen optreden moeten ze wel een
evolutionaire basis hebben. Een potentie die wordt gewekt door de non-verbale tekenen die de kleintjes oppikken bij het kijken naar hoe grote mensen met elkaar omgaan. 

(Bron: Marco Schmidt & Jessica Sommerville: Fairness Expectations and Altruistic Sharing in 15-Month-Old Human Infants. PLosONE, 6,10, 2011)

(Deel I Hoofdstuk Sociale ontwikkeling Vrijgevigheid
Deel II Hoofdstuk Klasgenoten Prosociaal)